Saudades de Portugal

Het is vandaag 25 april. Ja, en…? In Nederland niets bijzonders, maar in Portugal een zeer belangrijke feestdag. Hier wordt namelijk de Anjerrevolutie herdacht, de geweldloze, militaire staatsgreep die een einde bracht aan de autoritaire Estado Novo, opgericht door Dr. António Oliveira Salazar. De revolutie gaf het startsein voor de parlementaire democratie in Portugal. Ik heb een aantal dingen voor je op een rij gezet over deze historische dag.

Het lied waarmee het begon

De opstandige militairen hadden met elkaar afgesproken dat ze door middel van een lied op de radio elkaar zouden informeren over het begin van de revolutie. Het lied Grândola, Vila Morena van de zanger José Afonso (ook wel Zeca Afonso) werd hiervoor uitgekozen. De zender Rádio Renascença zond het om 00.20 uur uit in het radioprogramma Limite, waardoor alle deelnemende militairen in het land wisten dat het moment daar was.

Vier doden

Hoewel het een geweldloze revolutie was, vielen er toch vier doden in Lissabon op de dag van de Revolutie. De inwoners van Lissabon waren dolenthousiast over het nieuws van de staatsgreep, en gingen ondanks de adviezen van de revolutionairen, de straat op om het van dichtbij mee te maken. Een groep mensen verzamelde zich voor het kantoor van de PIDE (de geheime dienst van de Estado Novo). De agenten van de PIDE, die al wisten van de overgave van staatshoofd Marcelo Caetano, voelden zich in het nauw gedreven en openden het vuur. Vier mannen, in de leeftijd van 18 tot 37 jaar, werden doodgeschoten: Fernando dos Reis, Fernando Gesteiro, João Arruda en José Barnetto.

De rode anjer

De rode anjer is het symbool geworden voor de Anjerrevolutie. In het Portugees heet dit een cravo vermelho. Er doen verschillende verhalen de ronde over hoe deze bloem het symbool van de revolutie werd. De meest voorkomende versie is die van Celeste Caeiro, een vrouw die werkzaam was in een restaurant in Lissabon dat op dat moment één jaar bestond. Het plan was om bloemen uit te delen aan de klanten van die dag, maar door de revolutie kon het restaurant niet open. De medewerkers werden naar huis gestuurd en mochten de bloemen meenemen. Celeste ging er mee naar het Chiado, waar ze een tank tegenkwam. Ze vroeg aan de soldaat in de tank wat er aan de hand was en hij vertelde haar dat het om een revolutie ging. Hij vroeg haar om een sigaret, maar ze had niets anders dan de anjers. Ze gaf de soldaat een anjer, die hij vervolgens in de loop van zijn geweer stak. Dit bracht haar op het idee om ook de rest van de anjers aan soldaten uit te delen.

De koloniën

De militairen die de revolutie initieerden waren hoofdzakelijk kapiteins die hadden gediend in de koloniale oorlogen in Afrika. Ze waren het niet eens met het beleid van de Portugese regering en wilden een einde aan de bloedige oorlog. De Anjerrevolutie maakte de weg vrij voor een zeer snelle dekolonisatie van Mozambique, Angola, Guinee-Bissau en Kaapverdië en Sao Tomé en Principe (Oost-Timor duurde veel langer).

40 muurschilderingen

In Alcântara, langs de Rua Cascais, vind je een lange muur met muurschilderingen over de revolutie. Er zijn afbeeldingen van bijvoorbeeld de gevangenis van de PIDE (de gevreesde geheime dienst), de opstand van de boeren voorafgaand aan de revolutie en belangrijke personen in het conflict. De muur is het resultaat van de herdenking vorig jaar, toen de revolutie precies veertig jaar geleden plaatsvond.

De brug “Ponte 25 de abril”

Ten tijde van de Estado Novo werd er een nieuwe brug over de Taag gebouwd, om Lissabon te verbinden met de stad Almada aan de overkant van de rivier. Deze brug, geïnaugureerd in 1966, kreeg de naam Ponte Salazar, naar de leider van de staat, António Oliveira Salazar. Op de dag van de Anjerrevolutie werd de naamplaat verwijderd van de brug en werd met verf een nieuwe naam op de brug geschilderd: de 25 april brug, zoals hij vandaag de dag nog alijd heet.

Meer lezen

Wil je meer weten over deze belangrijke periode uit de Portugese geschiedenis? Verschillende prachtige romans van António Lobo Antunes zijn vertaald naar het Nederlands. Er is bijvoorbeeld net een nieuwe roman van hem uit in het Nederlands: “Als een brandend huis” (klik hier), dat zich afspeelt in Lissabon tijdens de Estado Novo. Een andere boektip is “Portugal, de bloem en de sikkel”, van de in Nederland woonachtige J. Rentes de Carvalho. Hij geeft in dit boek zijn ideeën weer over het Portugal ten tijde van de Anjerrevolutie. Zie hier voor meer informatie.