Fresco’s, blinkend goud, indrukwekkend houtsnijwerk… Hele normale dingen om tegen te komen in een kapel. Maar wat denk je van schedels, botten en beenderen? Dat klinkt wellicht lichtelijk luguber. Toch kom je het in Portugal tegen in een heuse bottenkapel. Ben jij niet bang voor de overblijfselen van de doden? Lees dan hier over de verschillende bottenkapellen van Portugal!
De bottenkapellen van Portugal zijn gebedshuizen waar het plafond en de muren geheel of gedeeltelijk zijn bedekt met menselijke resten. Niet zomaar in het wilde weg beplakt, maar zeer gestructureerd in mooie patronen. Hoe verzin je het? Het verhaal gaat dat het allemaal begon in de zestiende eeuw. In de regio Évora bevonden zich maar liefst 42 kloosterbegraafplaatsen, die veel te veel ruimte innamen en bovendien vaak op strategische plekken lagen. De monniken bedachten een creatieve, maar lugubere oplossing voor dit probleem. Ze besloten de doden op te graven en de restanten te gebruiken om hun kapellen mee te decoreren.
Het was niet slechts een praktisch besluit. Er zat wel degelijk ook een moreel aspect aan de nieuwe decoratie. Het diende er toe om de levenden te wijzen op de kwetsbaarheid van het leven en de vergankelijkheid van de materiële wereld. Deze boodschap werd verduidelijkt door de woorden: “Nós ossos que aqui estamos pelos vossos esperamos“. Dat betekent zoiets als “Wij wiens botten u hier ziet wachten op de uwe“. Deze zin mag wat macaber lijken, maar het is een boodschap aan de levenden. Het is een herinnering dat het leven vergankelijk is en dat iedereen op een dag ook tot enkel botten zal vergaan.
Sé de Faro
Er zijn in totaal nog acht bestaande capelas dos ossos, oftewel bottenkapellen, in Portugal. Je vindt ze allemaal in de zuidelijke provincies Alentejo en Algarve. De bottenkapel in Évora is verreweg de bekendste, maar zeker niet de enige. Vandaag laat ik je ook nog vijf andere zien. Daarnaast zijn er nog twee kleintjes die ik hier niet bespreek, maar die je vindt bij de Igreja da Santa Maria (ook wel Sé de Faro) in Faro en eentje in Olhão bij de Igreja Matriz de Pechão. Trouwens, ook buiten Portugal kan je bottenkapellen tegenkomen, zoals bijvoorbeeld in Tsjechië of Italië.
Igreja de São Francisco – Évora
Dit is de grootste, oudste en bekendste capela dos ossos die Portugal rijk is. Hij maakt onderdeel uit van de Igreja de São Francisco. De geschiedenis van de kerk dateert uit de dertiende eeuw, maar de bouw van de capela dos ossos begon waarschijnlijk pas in de zeventiende eeuw. Naar schatting zijn er meer dan vijfduizend botten gebruikt op de muren, het plafond en de pilaren. De patronen werden gelegd met onder andere schedels, wervels en dijbenen, die met cement vast werden gezet.
Deze kapel is zeer toeristisch en dat merk je door de afzetting. Je kan de botten en schedels dus niet aanraken en dat maakt het iets minder luguber dan de andere kapellen. Behalve de menselijke resten zijn ook de prachtige plafondschilderingen het bewonderen waard. Een ander detail dat deze kapel onderscheidt zijn twee semi-gemummificeerde lichamen van een volwassene en een kind. Ze zijn een soort memento mori, met de bedoeling om mensen te inspireren te leven volgens goed gedrag en boetedoening.
Igreja de Nossa Senhora da Expectação – Campo Maior
De op één na grootste en oudste capela dos ossos is die in Campo Maior, gelegen bij de Igreja de Nosso Senhor do Calvário. De kapel werd gebouwd na een brand in de wapenopslag van het kasteel, veroorzaakt door blikseminslag. Hierdoor werd volgens kroniekschrijvers twee derde van de lokale bevolking weggevaagd. Ter nagedachtenis aan de slachtoffers werd de Capela das Almas, kapel van de zielen, gebouwd in 1766. Het interieur is volledig bedekt met de resten van de slachtoffers van deze tragedie. In vergelijking met de kapel in Évora ligt de focus hier meer op de botten. De muren, het plafond en zelfs het altaar, alles is bedekt met menselijke botten en schedels. Op het moment is de kapel niet van binnen te bezoeken (sem visitas) helaas, maar kun je nog wel door het prachtige raam naar binnen gluren. Erg jammer, want deze wou ik heel graag van binnen bekijken…
Igreja do Carmo – Faro
De bottenkapel in Faro behoort tot de Igreja do Carmo en werd in 1816 gebouwd. De botten werden opgegraven van de overvolle begraafplaats en zijn afkomstig van monniken. De kapel is bekleed met de botten van ongeveer 1245 skeletten en de beenderen sieren de muren en plafonds in nette geometrische patronen. Bij binnenkomst luidt de inscriptie: “Pára aqui a considerar que a este estado hás-de chegar“, dus “Stop hier en denk aan het lot dat je zal overkomen“. Deze kapel heeft een groot raam waardoor goudkleurig licht binnenvalt op zonnige dagen. Dat zorgt voor een bijzonder contrast.
Igreja Paroquial de Nossa Senhora da Conceição – Alcantarilha
Deze kleine kapel dateert uit de zestiende eeuw en maakt onderdeel uit van de dorpskerk. Binnen is bijna alles bedekt en versierd met meer dan vijftienhonderd menselijke beenderen, met als enige uitzondering het houten figuur van de gekruisigde Christus. Je kan binnen gaan staan, maar ruimte om rond te lopen is er niet. Dit maakt het wel meteen de meest lugubere, want je staat letterlijk oog in oog met de vele schedels en kan ze aanraken als je zou willen.
Igreja de São Sebastião – Lagos
Hoe kleiner de kapel, hoe minder informatie er over bekend lijkt te zijn. Ook hier betreft het een bescheiden gedeelte van de kerk, de Igreja de São Sebastião. Je ziet hier een soort centraal altaar met een schildering en marmeren omlijsting, omgeven door een aantal bogen aan de wand gevuld met dijbeenderen en schedels. Verder heeft de kapel een gewelfd plafond met een patroon van beenderen en schedels.
Igreja Matriz de Monforte – Monforte
Deze bottenkapel ligt op ongeveer veertig kilometer van de bottenkapel in Campo Maior in de Alentejo. Het is verbonden aan de Igreja de Santa Maria da Graça en is volop behangen met menselijke botten en vooral ook veel schedels. Bekijk ze goed en je ziet dat ze soms zelfs nog tanden hebben! Verder staat er een klein altaar met een gekruisigde Jezus, dit keer niet gemaakt van beenderen. Ook hier kun je niet naar binnen, maar kijk je door een raam. Dit raam heeft een luikje dat openstaat en hier past je (bescheiden) camera doorheen als je graag een foto wilt maken.
Binnenkort individueel meer over deze bijzondere kapelletjes.
als het goed is licht daar zuster licia een van de drie kinderen van fatima
coimbra staat ook nog op mn lijstje
Ik heb met veel interesse je artikel gelezen dank om dit met ons te delen. Ik had ook veel vragen na een kerkhofbezoek in Coimbra. Alle kisten stonden daar in een kapel, met foto erbij, een gehaakt lapje erop, in klein en groot. Ook buiten waren de graven indrukwekkend!
Een van mijn gastschrijvers heeft toevallig een stukje geschreven over het Conchada kerkhof in Coimbra!