Eerder kwam Santo Antónius aan de beurt in deze blog over Coimbra. Ik woon immers in de parochie vernoemd naar deze man. Maar nu we naar het einde van het jaar toe stevenen, wil ik jullie vertellen over de week van 11 november. We werden verwend met heerlijk nazomerweer met temperaturen rond de 20 graden. Gevoelstemperatuur zeker enkele graden erbovenop. Je kan terecht spreken van de bekende Portugese “Verão de São Martinho”
Dit kwam na een regenachtige periode waarbij de lucht dreigend was en de Mondego rivier aanzwol tot een modderstroom. Klinkt wat als the Indian Summer, niet? Blijkbaar zijn de weergoden verantwoordelijk voor dit jaarlijkse terugkerende weerfenomeen. Zon, zon en zon, staalblauwe hemel, zacht briesje.
We genoten ten volle van dit mooie weer. Wandelden naar de Botanische tuin en genoten van de herfstkleuren. We deden een terrasje op de Praça de Republica. Altijd goed voor een spontane babbel. Deze keer onze vroegere lerares Portugees Alda en haar echtgenoot. Zij verdient een pluim voor haar eindeloze inzet en haar enthousiasme om haar groep volwassen studenten uit India, Pakistan, Litouwen, Ivoorkust, Egypte, … de basiskennis bij te brengen van de Portugese taal.
De stalletjes met gepofte kastanjes stonden al twee weken eerder opgesteld aan de Praça de 8 de Maio en de Portagem. Dat bracht meteen wat herfstsfeer in de nog van de nazomer zinderende stad. Ook veel rook natuurlijk van de brandende kolen. Maar eens wat anders is het wel, een puntzakje kastanjes in plaats van frieten te kunnen bestellen. Kwestie van nostalgie, maar eigenlijk heel weinig moet ik wel toegeven.
Nu hadden we op de 10e november al een gezellige lunch met onze Portugese vrienden bij ons thuis, en genoten we al van lekker eten en drinken ter ere van de feestdag van São Martinho de dag nadien. Maar toen we de ochtend van de 11e in de gym klaar waren met onze dagelijkse Pilates les, stond de Portwijn en de Jeropiga al klaar samen met de gepofte kastanjes in een schaal vol zout. Daar konden we niet voorbij. Op de dag van de begrafenis van São Martinho wordt zijn leven gevierd. Zo moet dat zijn. Portwijn kent iedereen wel, maar over die Jeropiga kan ik het volgende zeggen: het smaakt zoet zoals portwijn. Het wordt vooral in de herfst gedronken in combinatie met de gegrilde kastanjes. Het wordt bereid door sterke drank (aguardente) toe te voegen aan druivenmost (het vers geperste en niet gegiste sap van druiven).
We brachten er meteen sfeer in en ja, we zaten al aan de drank om 11.30 uur. Niks om fier over te zijn natuurlijk maar het moet gezegd dat ze hier wel wat ambiance makers kunnen hebben. En ambiance kwam er. Daar zorgden we voor.
(mijn Belgische/Spaanse buurvrouw) en ik kunnen nu al stiekem uitkijken naar onze traktatie op de 5e en de 6e december. Dan zullen we de Dona´s van de Pilates verwennen met zelfgebakken speculaaskoekjes ter ere van Sinterklaas en Zwarte Piet.
Tot zover dit persoonlijke relaas want natuurlijk moet jullie ook een initiatie krijgen in de wereld van al die heiligen die zo populair zijn hier in Portugal. Laat me beginnen met het feit dat ik in België wel wist dat in sommige steden en gemeenten in november Sint Maarten op bezoek kwam bij de kinderen. Ik zat qua locatie eerder bij Sinterklaas in december en heb dus nooit veel aandacht besteed aan de eerste heilige. Die bracht toch geen cadeautjes voor kinderen.
De allereerste keer dat ik een afbeelding of beeld van São Martinho te zien kreeg was in het klooster van Celas. Hierover schreef ik eerder al een artikeltje. Ik heb het geluk gehad het klooster te kunnen bezoeken voor de renovatiewerken waren begonnen. In één van de achterkamers stond een altaarstuk (van een zekere João de Rouen) waarop een houtsnijwerk stond van de heilige Maartenman, gezeten op een paard. Vóór het paard staat een arme bedelaar die blij is een halve mantel van de ruiter te krijgen, nu het zo koud was geworden. Het zwaard waarmee de mantel wordt doorgesneden is duidelijk te zien. Kijk op het onderste deel van de foto. Zo konden ook gelovigen die niet konden lezen de Bijbelse verhalen meekrijgen. Volgens de mythe zorgde God, als dank voor de geste van Sint Maarten, voor enkele dagen warm weer. En zo kunnen wij nog steeds genieten van de “zomer van Sint Maarten”.
Vroeger werden er ook veel gezegdes gebruikt die verband hielden met Sint Maarten. Ik heb altijd een zwak gehad voor gezegdes. Alleen, wie leert ze nu nog, thuis of op school, wie kent die oude weersvoorspellingen nog? Vroeger konden de mensen alleen maar terugvallen op de informatie als ze moesten oogsten of zaaien. De Portugese gezegdes kan je moeilijk vertalen, maar ook het Nederlands heeft een paar leuke:
- Als het nevelig is met St. Martijn, dan zal de winter niet koud zijn, maar heeft de Sint een witte baard (als het vriest), dan blijft ons sneeuw noch ijs gespaard.
- Al moet St. Maarten een mantel dragen, hij moet toch wandelen in zomerse dagen.
- Donkere St. Maarten, lichte Kerstmis.
Tot slot: wie was toch die heilige man die zoveel vrijgevigheid aan de dag legde? Hij zou geboren zijn in een heidens Romeins gezin in het Hongaarse Savaria. Als tiener sloot hij zich al aan bij het Romeinse leger om nadien naar Gallië (nu Frankrijk) te trekken. Aan de stadspoorten van Amiens, kwam hij een bedelaar tegen (de belichaming van Jezus wordt gezegd) die hij een halve mantel gaf om zich te beschermen tegen de kou. Na de legendarische woorden van de arme man: “Ik was naakt en jij hebt me gekleed” bekeerde Martinho zich tot het christendom.
Hij werd kluizenaar en duivel-uitdrijver vóór zijn twintigste. In de buurt van Poitiers zou hij het eerste Franse klooster gesticht hebben. In het jaar 371 kwam de kers op de taart (ook al zou het niet naar zijn zin zijn geweest) en werd hij uitgeroepen tot bisschop Van Tours. Hij stierf in Cannes in 397.
Deze gebeurtenis is een eeuwigheid geleden dus kan er al het een en ander niet helemaal meer waarheidsgetrouw zijn geweest aan dat hele verhaal na zoveel jaren van overlevering. In de Middeleeuwen werd de man heel populair als bedelheilige: op 11 november zouden de armen een gift krijgen van de rijkeren. Ook Bruegel heeft aan het feest van deze heilige een schilderij gewijd.
De oorsprong van dit feest staat echter niet vast. Vaak verwijst men voor het ontstaan ervan naar de vroegere Germaanse feesten, in dit geval ter ere van de oppergod Wodan. Deze traditie (en zo waren er meerdere) zou door de kerk overgenomen zijn om het vertrouwen te winnen van de niet-christelijke bevolking. Feit is dat meerdere landen in Europa hun eigen tradities en festiviteiten hebben rond deze heilige, maar dat de link met religie op meeste plaatsen wel verloren is gegaan. Heel interessant dit artikel te lezen. Hoe ook het Sinterklaasfeest een hoop discussies heeft teweeg gebracht vroeger.
Wij gingen na de Pilates alvast nog vrolijker naar huis. Sinterklaasfeest kom er bijna aan. Nederlanders schrijven dan versjes en bakken kruid- en/of pepernoten. Nog zo van die heerlijke tradities. Super interessant, zo een culturele uitwisseling, ik feest graag mee met alle religieuze en volksfeesten.
Ik hoor het ook graag hoe jullie deze herfst/winter periode hebben beleefd!
Marieleen
* Wie graag de stad Coimbra ontdekt met mij, kan een seintje geven op marieleenb.pt@gmail.com.
Marieleen is sinds augustus 2019 heerlijk “reformada” en heeft dus tijd (en zin) om elke eerste zaterdag van de maand allerlei ontdekkingen in Coimbra te delen. Plus natuurlijk haar enthousiasme en liefde voor de stad!
