Saudades de Portugal

Het is vandaag precies 630 jaar en zes dagen (tja, we doen op vrijdag nou eenmaal altijd een recept…) geleden dat de Slag van Aljubarrota plaatsvond. Eén van de grootste momenten in de Portugese geschiedenis en nog altijd bron van nationale trots. Bij deze slag in 1385 versloeg het Portugese leger probleemloos de Castiliaanse troepen van Johan I van Castilië. Een kijkje in de geschiedenis…

In de Middeleeuwen waren de grenzen van Europa totaal verschillend met wat ze nu zijn. Welk stuk land waar bij hoorde was nogal eens aan verandering onderhevig. Vaak zorgden huwelijken tussen prinsen en prinsessen ervoor dat de verhoudingen en soms zelfs ook de grenzen weer heel anders kwamen te liggen. Op het Iberisch Schiereiland was Portugal al vroeg als solide koninkrijk gevormd. Spanje was op dat moment nog verdeeld in verschillende rijken en had bovendien nog altijd te maken met een stuk Moorse bezetting.

Fernando I was koning van Portugal van 1367 tot zijn dood in 1383. Hij stierf zonder een mannelijke erfgenaam achter te laten en dus kwam de troonsopvolging ter discussie te staan. Fernando had een dochter die hij had uitgehuwelijkt aan Juan I van Castilië, met daarbij de afspraak dat hun eerstgeboren zoon de troonopvolger in Portugal zou worden. Hiermee was een deel van de Portugese adel het niet eens, want zij zagen een vereniging van Portugal met Castilië niet zitten. Zij gingen op zoek naar een alternatief en vonden een halfbroer van Fernando, João van Avis.

Er ontstond een burgeroorlog tussen voorstanders van een nieuw Portugees koningshuis (Avis) en de voorstanders van een voortzetting van het bestaande koningshuis, dus een samengaan met Castilië. Aan de kant van João van Avis vocht Nuno Álvares Pereira, een succesvolle generaal die met behulp van Engelse troepen het gevecht met het andere kamp wist te winnen. Zo werd op 6 april 1385 João van Avis in Coimbra uitgeroepen tot de nieuwe koning van Portugal, João I. Hiermee was er een einde gekomen aan de Afonsina dynastie en brak de regeerperiode van de Avis dynastie aan.

Koning Juan I van Castilië was uiteraard niet tevreden met de uitkomst. Hij besloot dan maar de wapens op te nemen tegen Portugal. Hij werd in mei echter verslagen bij de Slag van Trancoso, waarop hij besloot eerst zijn leger te vergroten alvorens het nog eens te proberen. Met een leger van 30.000 man kwam hij in juni terug. Het Portugese leger liep hem tegemoet, om te voorkomen dat hij tot Lissabon op zou kunnen rukken. Nuno Álvares Pereira had uitgedacht dat het Portugese leger bij Aljubarrota de vijand op moest wachten. Op een heuvel met aan beide kanten water stelden ze zich op, zodat ze overzicht hadden van de weg waarover het Castiliaanse leger zich zou verplaatsen.

Juan I kwam, zag zijn Portugese tegenstander en trok met zijn troepen om de heuvel. Het duurde lang om zijn troepen voor te bereiden en uit vrees om gedurende de nacht te moeten vechten werd besloten om rond 18.00 uur alvast de ruiters in te zetten. De Portugezen beschikten echter over een groep van Engelse boogschutters en hadden versperringen en obstakels op de heuvel aangebracht, waardoor er geen doorkomen aan was. De Castilianen leden zware verliezen, omdat de rest van het leger nog niet in gereedheid was ten aanval te trekken. Uiteindelijk werd dan door Juan I toch de infanterie ingezet, die zich normaliter verplaatste over een lange linie. Door het water aan weerszijden van de heuvel waren ze nu echter genoodzaakt in te schikken, waardoor er ruimtegebrek en wanorde ontstond in het Castiliaanse kamp. De Portugezen, die maar met 7000 manschappen waren, konden gemakkelijk profiteren. Tijdens het ondergaan van de zon gaf Juan I de opdracht tot terugtrekken, maar dit verliep zo wanordelijk dat vele Castilianen alsnog werden afgeslacht. Er werden zulke grote verliezen toegebracht, dat de Portugezen voorlopig geen aanval van de Castilianen meer hoefden te vrezen.

João I van Portugal had zijn positie als koning veilig weten te stellen. Uit dank voor zijn overwinning liet hij een klooster bouwen, het Mosteiro de Santa Maria da Vitória in Batalha. Dit prachtige klooster is nu nog één van Portugals belangrijkste monumenten en herdenkt gevallen soldaten van alle tijden. Het herbergt bijvoorbeeld het graf van de onbekende soldaat. Ook Nuno Álvares Pereira liet een heiligdom bouwen als dank voor zijn successen. In Aljubarrota kun je deze kapel, de Capela de São Jorge, nog altijd bezichtigen. Op deze plek is nu ook een museum met educatief centrum rondom de Slag van Aljubarrota ingericht dat je kunt bezoeken.