Saudades de Portugal

De aarde is een ronde schijf waarvan ik me heel even het middelpunt voel, hier op de brede platte natuursteen achter in de tuin waar ik me neergezet heb. Het laatste licht van de dag verliest gaandeweg steeds meer aan kracht. Tegen een cinematografische blauwwitte achtergrond drijven ontzagwekkende donkerzwarte wolkenformaties zo groot als bergketens (een John Constable schilderij waardig) aan mijn oog voorbij. Ik heb het gevoel dat ik voor een Imax scherm zit terwijl ik deze overweldigende scene in mijn hoofd registreer.

Onder mijn voeten is het jonge groene gras dankzij de recente regens, als ware het een snelgroeiend knolgewas, uit de grond geschoten. Enkele meters voor mij zie ik José’s rosbruine lapjeskat Sasha, nu eens niet en dan weer wel een fractie lang boven de hoge grassprieten uitkomen. Elke sprong die ze maakt en elke pas die ze zet is uitgekiend precies. Ze is op jacht. Wat verderop vindt ze het afgezaagde restant van een boomstronk waarop ze zich parmantig posteert om een beter overzicht te behouden op mogelijke levende prooi die tussen de grassprieten aan haar aandacht zou proberen te ontsnappen. Zo blijf ik daar minutenlang onbewogen voor me uit staren. Dit zijn de momenten waarop ik me enorm bewust ben van de schoonheid en de rust die deze plek in de Alentejo me aanreikt.

Buiten mijn eigen ademhaling is er niets hoorbaars waar te nemen tot er een vreselijk ijzingwekkend geschreeuw in de verte weerklinkt. Het is zeker een dier in nood. Ik denk dat er wat aan de hand is met één van de schapen in de wei naast onze grond. Dan besef ik me plots dat het uit de richting van de boerderij komt die enkele honderden meters verder op de heuvel ligt. Ineens is het me duidelijk. Als kind heb ik dit geluid ook al eens gehoord toen mijn opa me een keer meenam naar de boerderij van een buur: er wordt een varken geslacht! Het geluid is verschrikkelijk en er valt niet aan te ontsnappen. Zo klinkt doodsangst bij een dier.

Naar mijn gevoel houdt het ook té lang aan. Dan is het plots stil, tot….er weer een gelijkaardig geluid opstijgt. Een tweede varken wordt gekeeld. Dit weekend zoeken familieleden elkaar op om samen de doden te herdenken. Allerheiligen/Allerzielen vraagt tussen de kurkeiken (net als op haast alle andere dagen) om drank en varkensvlees op tafel.

Het geluid dat gisteren overdag tot op ons terras kwam aangewaaid openbaarde trouwens op een heel andere manier een gerelateerde vorm van pijn. Het was de hartverscheurende rouwzang van enkele vrouwen die een geliefde aan de grond toevertrouwden op het nabijgelegen kerkhof. Hun verdriet werd er zeer tastbaar door en maakte ons ongevraagd deelgenoot aan de intimiteit van hun afscheidsceremonie. Deze mensen zullen morgen ongetwijfeld weer aan het graf van hun dierbare overledene staan. Allerheiligen is een dag waaraan je niet voorbij kan op de Portugese kalender.

Het bewijs vond ik eerder in de vuilniscontainer die aan de ingang van het cemitério staat; die zat afgeladen vol met oude vuile plastic bloemstukken die plaats gemaakt hebben voor glanzend nieuwe exemplaren bij een grondige opkuis van de graven. Er hangt genoeg javelgeur in de lucht om een heel kattenleger krols te maken. Naast de traditionele jaarlijkse verschijning van chrysantenverkopers staan er aan de Portugese kerkhoven op 1 november gebruikelijk ook kraampjes waar je gesuikerde farturas of geroosterde kastanjes kan kopen. Voedsel is vaak een gedeelde zoete balsem bij troost die moeilijk onder woorden te brengen is.

In Assumar is er de voorbije weken hard gewerkt aan de ingang van ons mooie plaatselijk kerkhof. De oude stenen zitbanken die vele jaren geleden rond twee opmerkelijke zijde eiken gezet werden, en door het ongecontroleerd uitzetten van de stammen op verschillende plaatsen barsten vertoonden, zijn eindelijk weggehaald. In de plaats kwamen nieuwe perkjes. Dat werk heeft nogal wat voeten in de aarde gehad. Bij het ingraven van de nieuwe betonnen boordstenen  werden de Portugese straatsteentjes die er lagen eerst weggehaald, dan weer teruggeplaatst en opnieuw weggehaald. Pas twee dagen geleden werden ze in allerijl finaal vastgeklopt en de perkjes nog snel beplant met de hoogdag van 1 november in het vooruitzicht. Het kerkhof ligt er piekfijn bij, …niemand die er begraven ligt heeft reden tot klagen.

Althans niet over de locatie en de kleurrijke decoratie van de graven die een deel van de tristesse die hier voor sommigen hangt, verzacht.

Walt Bosmans