Saudades de Portugal

Eerder schreef ik hier als gastblogger over pootafdrukken van Iguanodon op het strand van Salema in de Algarve. Deze 125 miljoen jaar oude afdrukken van bijna een halve meter in doorsnee liggen er op een groot kalkblok uit het Krijt. Toeristen picknicken er op, vaak zonder zich hiervan bewust te zijn. Deze keer neem ik jullie mee naar nog veel oudere spoorfossielen van dino’s, die 155 miljoen jaar geleden tijdens de Jura zijn gevormd. Deze keer niet van Iguanodon, maar van andere plantenetende dino’s: de sauropoden, de grootste dieren die ooit op de aarde hebben geleefd.

De imposante cirkelvormige afdrukken zijn te vinden in de oude steengroeve Pedreira do Avelino in het dorpje Zambujal, niet ver van Cabo Espichel. Tussen Zambujal en Cabo Espichel ligt enkel nog het dorpje Azóia, waar de bus vanuit Sesimbra – als deze niet naar Espichel doorrijdt – zijn eindpunt heeft. Qua omvang lijken het de pootafdrukken van olifanten. Het enorme gewicht van de dieren is goed zichtbaar in de hoge versteende randen die de afdrukken begrenzen, alsof de modder nog maar net naar boven is gedrukt!

De spoorfossielen werden tijdens werkzaamheden in de kalksteengroeve ontdekt. Twintig jaar geleden hebben ze de status van monument gekregen: Monumento Natural da Pedreira do Avelino. Er  zijn op deze plek in totaal vier niveaus met sauropodensporen ontdekt. Bij het gesteenteblok met de duidelijkste sporen is een informatiebord en houten platform gebouwd, zodat de bezoekers de afdrukken van dichtbij kunnen bewonderen.

Foto’s: Vuurberg/Annemieke van Roekel

De tekening hierboven (een detail van het informatiepaneel) geeft aan hoe de sporen zijn versteend: de diepe afdrukken raakten bedekt met modder en zand en raakten in de loop van de tijd heel diep begraven onder andere aardlagen. Pas 18 miljoen jaar geleden, als de Arrábida Mountains ontstaan, worden ook deze aardlagen opgestuwd door krachten in de aardkorst. Door erosie en werkzaamheden in de groeve is de kalklaag met de sporen weer tevoorschijn gekomen.

Kustgebied met meren

De sauropoden leefden in Portugal tijdens de Boven-Jura in een kustgebied met meren. Soms waren de meren geheel afgesloten van de zee. Zonder golfslag vormden zich sneller afzettingen van modder en zand en was de kans groter dat de pootafdrukken bewaard bleven omdat ze niet werden verstoord door het stromende water van eb en vloed. De Atlantische Oceaan was in die tijd nog maar een smalle zee, vergelijkbaar met de Rode Zee in onze tijd en Portugal lag grofweg tegenover Canada!

De pootafdrukken in Zambujal zijn uitgebreid bestudeerd door Portugese geologen. Uit de patronen konden zij afleiden dat er, anders dan bijvoorbeeld op Cabo Espichel, bij de beroemde sporen van Pedra da Mua, géén kuddevorming is geweest. Het blijken allemaal individuele sporen te zijn die elkaar op verschillende momenten hebben gekruist.

In Avelino zien we zowel jonge als oude dieren; de heuphoogte varieerde tussen 1,20 en maar liefst 4 meter. Het dier dat het spoor achterliet dat vanaf het hoogste punt (bij de bomenrij, zie de bovenste foto) naar je toekomt, liep in westelijke richting (de foto is dus in oostelijke richting gemaakt). Andere dieren kruisten dit spoor in noordwestelijke en noordoostelijke richting (hier zijn vooral de voorpoten zichtbaar; de afdrukken van de achterpoten waren wel een meter in doorsnee!). Op het achterste kalkblok (voorbij de breuk, helemaal links op de bovenste foto) loopt een spoor in zuidoostelijke richting.

Wil je meer te weten komen over geologie, landschap en natuur van Portugal in de omgeving van Sesimbra en lees je Portugees? Dan is het boek Cabo Espichel. Em Terras de um Mundo Perdido (2014)  van de lokale fotograaf Carlos Sargedas een echte aanrader. In samenwerking met geologen en biologen stelde hij een prachtig fotoboek samen, inclusief een DVD. Zowel boek als DVD bevatten veel luchtbeelden. Vanuit een helikopter heeft Sargedas prachtige detailopnamen kunnen maken van de rotsige kustlijn, ook van de spoorfossielen in de kliffen van Pedra da Mua. De prijs van het boek is 50 euro (excl verzendkosten). Bestellingen: stuur een mailtje naar carlossargedas@gmail.com of bel 00351 938857701.

Wil je meer lezen van Annemieke van Roekel? Op haar website De Vuurberg vind je meer!