Vlakbij ons vakantiehuisje is er een treinstation met een mooie brug over een zijrivier van de Douro. Het station Mosteirô ligt tussen Pala aan de ene kant van de rivier en Porto Manso aan de andere kant. Deze plaats is nu een gewilde vakantieplek voor watersporters. Porto Manso is ook een roman van de schrijver Alves Redol (1911-1969), die werd beschouwd als een van de grootste exponenten van het Portugese neorealisme. Hij leefde in de tijd van Salazar met veel censuur en weinig vrijheid. Deze politieke spanning bracht Alves Redol en andere schrijvers ertoe om in hun literatuur een neorealistische benadering aan te nemen, als onderdeel van het democratisch verzet tegen Salazar. Alves Redol beschreef kritisch de toenmalige samenleving, geïnspireerd door realisme-auteurs, zoals Eça de Queiroz.
Als een man van idealen en principes vocht Alves Redol altijd in naam van de arbeidersklasse. Onder druk van zijn redacteuren werd het werk van Alves Redol gecensureerd en jarenlang was hij de enige Portugese schrijver die zijn concepten aan censuur moest onderwerpen.
In zijn boek met titel Porto Manso (helaas niet vertaald) schreef Alves Redol over de gewone mensen die hier wonen, de arbeidersklasse en de vele andere duizenden die in deze tijd in arme omstandigheden leefden. Het is een kritisch en een hard portret van Portugal van de jaren 40 en vooral in deze bergen waren de omstandigheden heel ruw. Het verhaal gaat over de routines van de mannen van “faina”, die met de Rabelo boten varen. De naam Rabelo komt van rabo: staartje. De Rabelo boten zijn al erg oud en bekend geworden als de boten van de portwijn. Zij vervoeren al eeuwen lang de wijn uit de binnenlanden naar de opslag van de grote Porthuizen in Porto. Deze traditie is in de 17de eeuw door de Engelsen gestart. Tegenwoordig varen deze boten vooral voor de toeristen, want de wijn komt nu met grote vrachtwagens naar Porto.
Porto Manso voor de dam werd gebouwd 1928
Wij zijn naar Porto Manso gegaan voor een wandeling langs de oever van de Douro. Er is daar nu een mooie promenade met een kort fietspad en een informatiebord over het boek van Alves Redol. Ik heb het citaat hieronder vertaald:
“Het dorpje is van ver als een mooie kerststal. De sinaasappelboom bloeit en nooit is er iets mooiers geweest in de dromen van de meiden (…) De Douro is een krankzinnige rivier die de weg opende tussen de reuze bergen, vasthoudend wil hij de zee zien. Daarom zijn de mannen op hem verliefd alsof hij een vrouw was met duizenden betoveringen. Zij bouwden ruwe boten om in de Douro te varen maar zijn aparte vorm volgde niet de poëtische mijmering. Dit was de eerste verovering van de Duriense. (…) Op een dag kwam iets anders de weg openen, een ijzeren beest dat vonken en rook spuugde en dat de weg kon bedwingen zonder getuigde paarden en dat voorin had vlaggetjes en palm bladeren.“
Bij het lezen van de tekst viel me op dat de plek heerlijk zoet rookt, de geur van de sinaasappelboom in bloei op een mooie dag, met veel licht. Alles zag er perfect en poëtisch uit en toen dacht ik aan het boek en aan mijn voorouders. Zij waren op een prachtige plek geboren, maar hun levens waren niet zo comfortabel als nu, zoals we kunnen lezen en zien in de oude films van Cinemateca en RTP arquivo over de Douro.
Alves Redol beschreef in zijn boek de reis van Rabelo boten over een rivier die er toen heel anders uitzag. Deze mensen moesten soms door smalle waters varen tussen rotsen en stroomversnellingen. Elke reis was een serieus en gevaarlijk avontuur.
Barco rabelo
In de jaren ’60 en ’70 is Portugal begonnen met het bouwen van grote dammen in de Douro. De komst van de dam Carrapatelo heeft de Douro hier voorgoed veranderd. De rivier werd er breed, het Sampaio strand is verdwenen net als veel huizen en sinaasappelbomen. Het treinspoor lag opeens naast het water en het vlakke gebied waar mijn vader voetbalde ligt nu ook onder het water. Ik kan me niet meer verbeelden hoe het was, maar ik hoop dat er geen grote veranderingen meer komen en dat de schoonheid van deze streek bewaard blijft.
Elsa Valente is geboren in Lissabon en al 20 jaar woonachtig in Nederland. Ze werkt in een academische bibliotheek en daarnaast geeft ze privélessen in de Portugese taal. In haar vrije tijd leest ze veel boeken, uiteraard ook in haar moedertaal.
