Saudades de Portugal

Portugal en Nederland hebben iets opvallends gemeen: het zijn allebei relatief bescheiden landen met een grote zeevarende handelshistorie. Die handel leidde ruim vierhonderd jaar geleden tot een serie gewapende conflicten in verre oorden, die geschiedkundig bekend staat als de Nederlands-Portugese oorlog. Oorlog met de Portugezen?

Daar heeft u misschien nog nooit van gehoord. We hadden eeuwen geleden mot met de Spanjaarden en de Britten, dat is beter bekend. Maar de Portugezen? Voor Saudades de Portugal wil ik de komende maanden diverse markante episodes van die oorlog uitlichten. Vandaag deel één.

Een introductie

De Nederlands-Portugese oorlog was een gewapend conflict waarbij alles draaide om de belangen van de Verenigde Oost-Indische Compagnie en de Nederlandse West-Indische Compagnie, destijds de twee grote handelsbolwerken van de lage landen. De oorlog duurde van 1602 tot 1663 -meer dan zestig jaar- met als tegenstrevers het Koninkrijk Portugal en de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën, zoals het vroege Nederland toen genaamd was.

Kruidnagel

Hoe zag de oorlog eruit? De strijd vond niet plaats in Portugal en Nederland zelf, het draaide om de wingewesten overzee, waar destijds zo felbegeerde specerijen als kruidnagel en nootmuskaat werden geteeld. Vandaar dat de oorlog ook wel de Spice War wordt genoemd.

Het waren vooral de Nederlanders die aanvielen: ze probeerden al gevestigde Portugese koloniën in Amerika, Afrika en Oost-Indië te bemachtigen. Want de Portugese zeevaarders en kooplieden waren praktisch overal eerder dan hun concurrenten uit de drassige rivierdelta in het noorden.

Wedijver

De schermutselingen kunnen worden gezien als een verlenging van de Tachtigjarige Oorlog die in de tijd tussen Spanje en Nederland op Hollands en Vlaams grondgebied werd uitgevochten. Portugal was na de Portugese Successieoorlog met Spanje verbonden via een dynastieke unie.

Het conflict had echter weinig te maken met de oorlog in Europa en diende vooral als een manier voor de Nederlanders om een ​​overzees rijk te verwerven en de specerijenhandel te beheersen ten koste van de Portugezen. Engelse troepen hielpen de Nederlanders daarbij soms, hoewel ze later felle rivalen zouden worden.

Commerciële wedijver, daar ging het om. Wedijver die meer dan een halve eeuw voortduurde, met confrontaties op verre kusten.

Rijkdom

Portugal wist met succes Nederlandse pogingen om Brazilië en Angola te kapen af te weren. De Nederlanders waren dan weer overwinnaars bij Kaap de Goede Hoop en in het Verre Oosten. Daar wist Lissabon uiteindelijk alleen Macau -de enclave bij Hongkong in zuidelijk China- te behouden.

De Molukken, Malakka (Maleisië), Ceylon en de kust van Malabar in het zuiden van India, beter bekend als de Peperkust, vielen in handen van de VOC. Met grote rijkdom voor de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën tot gevolg.

-wordt vervolgd-

Hans Moleman is al jaren een trouwe passant in Lagos en omstreken. Eerder was hij correspondent voor de Volkskrant en De Morgen in Afrika en China, waar hij van Luanda via Johannesburg en Maputo tot Macao menige Portugese link tegen het lijf liep.