Saudades de Portugal

Portugal heeft markante vorsten en vorstinnen gekend. Menigeen zal van Hendrik de Zeevaarder hebben gehoord, die Portugal op het wereldtoneel zette. Een opmerkelijke vrouw in de vorstelijk biotoop is Isabella, de dochter van koning Emanuel I. Isabella, geboren in Lissabon in 1503, huwt op 23-jarige leeftijd in Sevilla met keizer Karel V, die als voorman van het destijdse Heilige Roomse Rijk ook koning van Spanje is.

Karel en Isabella waren zeer op elkaar gesteld, wat onder koninklijke echtelieden niet zo veel voorkwam. Isabella stond bekend om haar schoonheid. Ze kregen twee zonen en drie dochters, waarvan er twee jong overleden.

Ambitie

Isabella´s vader gaf een aanzet tot het Portugese wereldrijk: In 1498 bereikt Vasco da Gama de Oost en in 1500 ontdekt Pedra Alvares Cabral Brazilië, dat een Portugese bezitting werd. Emanuels ambitie om de Iberische koninkrijken te verenigen brengt hem ertoe tegemoet te komen aan de eisen van de katholieke Spaanse koningen om de Moren en de Joden in Portugal te verdrijven. Gezwicht voor deze Castiliaanse druk, verzoekt Emanuel I in 1515 aan paus Leo X om de invoering in Portugal van een hof van de inquisitie. Isabella toont zich een bekwame regentes tijdens Karels veelvuldige afwezigheid wegens verplichtingen elders in zijn uitgestrekte rijk.

Alva

De verbintenis van Isabella met de Spaanse koning heeft voor haar vaderland grote gevolgen. Haar zoon Filips II had via haar zekere rechten op de Portugese troon. In 1580 ontstaat er een opvolgingscrisis in Portugal, waarop Filips zijn recht doet gelden. Omdat Portugal helemaal niet verenigd wil worden met Spanje, zet Filips zijn aanspraak kracht bij door zijn vertrouwde houwdegen, de oude hertog van Alva, op te laten marcheren naar Lissabon. De personele unie van Spanje en Portugal zou zestig jaar duren.

Keizerin

Isabella hoeft het allemaal niet meer te maken. Op 27-jarige leeftijd wordt de Portugese koningin nog keizerin-gemaal van het Heilige Roomse Rijk waar haar echtgenoot Karel de scepter zwaait. Negen jaar later, op 1 mei 1539, komt er een abrupt einde aan haar bijzondere leven. Isabella, 36 jaar jong, sterft in Toledo in het kraambed, enkele dagen na de geboorte van haar vijfde kind. Het jongetje is direct na de geboorte al overleden. Isabella van Portugal wordt begraven in de koninklijke kapel in Granada.

Eerbetoon

Isabella’s dood treft Karel diep. Ten tijde van haar dood was hij, zoals zo vaak, op reis. Hij kleedt zich voor de rest van zijn leven in het zwart en hertrouwt niet. Ter nagedachtenis aan zijn vrouw geeft keizer Karel opdracht tot verschillende eer betonen. In 1540 componeert de Vlaamse componist Thomas Crecquillon zijn Missa Mort m’a privé als gedenkteken voor Isabella. Het werk geeft uitdrukking aan het verdriet van de keizer en zijn verlangen naar een hemels weerzien met zijn geliefde vrouw. Een ander muzikaal eerbetoon is Carole cur defles Isabellam dat in 1545 wordt gecomponeerd door de Frans-Vlaamse componist Nicolas Payen.

Titiaan

Ook op doek wordt Isabella vereeuwigd. In 1543 geeft de keizer zijn favoriete schilder Titiaan opdracht om postume portretten van Isabella te schilderen door eerdere portretten van haar als model te gebruiken. De Italiaanse meester maakt diverse voorstellingen van de keizerin, waaronder zijn Portret van de keizerin Isabel van Portugal en La Gloria. Ook schildert Titiaan een dubbelportret van het keizerlijk paar, waarvan Peter Paul Rubens (zie boven het artikel) nog een kopie maakt. Karel V houdt deze portretten bij zich op zijn reizen, en wanneer hij zich in 1555 terugtrekt in het klooster.

Hans Moleman is al jaren een trouwe passant in Lagos en omstreken. Eerder was hij correspondent voor de Volkskrant en De Morgen in Afrika en China, waar hij van Luanda via Johannesburg en Maputo tot Macao menige Portugese link tegen het lijf liep.