Saudades de Portugal

We hebben ons de afgelopen maanden mogen laven aan de verschillende druivenrassen van Portugal. Althans, aan een kleine selectie van deze druivenrassen. Dan lijkt het mij nu een goed moment om een aantal wijnregio’s te behandelen. En gaandeweg nog een paar druifjes van stal te halen – ik kan het niet laten – dan breiden we toch stiekem dat druivenlijstje uit.

Voor de regio’s ga ik lukraak een pijltje gooien op de kaart van Portugal. Eerste pijltje belandt zomaar in het zuidoosten van dit mooie langgerekte land. De regio Alentejo.

Als ik ergens een gebaande kleurencombinatie wit met hemelsblauw of wit met korengeel zie; dan denk ik aan de Alentejo. Het zondoorstoofde glooiende landschap van het zuiden van Portugal. Een wijds landschap bezaait met kurkeiken, graanvelden en wijngaarden. Hier en daar een berg met een fort of klein dorp, en dan meestal met de beschilderde huisjes in de kleuren wit, blauw en geel.

De wijngeschiedenis van deze regio gaat duidelijk terug naar de tijd van de oude Grieken en Romeinen. De amfoor is in geen enkel andere wijnregio zo zichtbaar als in de Alentejo, en niet alleen ter decoratie, er worden nog steeds wijnen geproduceerd in deze amforen. Wijn van de amfoor, of zoals de Portugese het noemen, vinho de talha, is het gordijn van de geschiedenis een heel klein stukje optillen en er een glaasje wijn onder vandaan trekken.

Een geschiedenis die overigens nergens in Portugal zo bewogen is als in de Alentejo. Hoge pieken en  hele diepe dalen. In de oudheid was het allemaal wel koek en ei, de Tartessianen, Feniciërs en Romeinen konden lange tijd ongestoord hun gang gaan in de wijnbouw. Tot de komst van de Moren in de achtste eeuw, die hielden niet van wijn…. Helaas. Een lange periode ging voorbij totdat heel Portugal was teruggewonnen op de Moren en wijnbouw begon opnieuw te floreren. Tegen de zestiende eeuw bloeiden de wijnstokken als nooit tevoren in de Alentejo met de productie van de beroemde wijnen van Évora.

Tijdens de zeventiende eeuw werden de wijnen uit regio’s Alentejo en Lisboa door aristocratisch Portugal als beste van het land beschouwd. Maar…. de weelde was van relatief korte duur. Eerst volgde de onafhankelijkheidsoorlog en daarna de oprichting van Real Companhia Geral de Agricultura dos Vinhos do Douro. Deze voortvarende organisatie, met aan het roer de Markies van Pombal, was in het leven geroepen om één van de belangrijkste exportproducten van die tijd te beschermen, Port wijn. Andere wijngebieden moesten het ontgelden en wijnstokken werden gerooid. Met name ons geliefde Alentejo moest hieraan geloven en de wijnbouw raakte in diepe misère.

Pas halverwege de negentiende eeuw werd de wijnbouw uit de vergetelheid onttrokken. Een grote landbouw campagne zorgde ervoor dat ook wijnbouw opnieuw opbloeide. Een gouden periode brak aan en wijnen uit de Alentejo vonden gretig aftrek in heel Europa. De eerste coöperatie van Portugal ontstond in 1895 in Viana do Alentejo.

Helaas was ook dit sprookje van korte duur. Wederom trof de Alentejo een catastrofe van formaat. De veroorzaker was dit keer geen machtswellustige markies, maar slechts een nederig luisje. Wel een luisje – luisterend naar de naam Phylloxera vastatrix – die nagenoeg de hele druivenstok aanplant van de Alentejo verwoestte.

De wederopbouw kwam langzaam van de grond, wijnbouw begon weer tekenen van leven te geven tot aan het begin van de eerste wereldoorlog. De daarop volgende Grote oorlogen, het interbellum ertussenin en de economische crisis waren alles behalve bevorderlijk voor de wijnbouw.

Toch waren het niet deze ingrijpende gebeurtenissen die de Alentejo als wijnregio opnieuw de das zouden omdoen. Maar wederom een machtswellustige entiteit, ditmaal in de vorm van het dictatoriale regime van Salazar. Zij zagen de Alentejo als de broodschuur van Portugal en druivenstokken moesten op grote schaal plaatsmaken voor graangewassen.

Eind jaren ’40 kwam er langzaam weer licht aan de horizon van de Alentejo. Met de oprichting van de Junta Nacional do Vinho kwam de wijnbouw weer op de kaart. Meerdere commerciële en publieke organisaties zorgden de daarop volgende decennia voor voorzichtig herstel. Pas in de jaren ’80 begon dit echt zichtbaar te worden en werden de eerste fundamenten gelegd voor een volwaardig wijnregio. In 1988 ontstond de eerste DOC in de Alentejo en in 1989 begint het CVRA (Comissão Vitivinícola Regional Alentejana) met het in kaart brengen van de hele regio. Een commissie die de regio weer in volle glorie heeft doen herleven en tot de dag van vandaag nog actief is. Kortom; Ze leefden nog lang en gelukkig!

DE REGIO’S

Wat heeft die prachtige commissie allemaal uitgespookt de afgelopen jaren? Een hele hoop, maar een van de belangrijkste wapenfeiten is de afbakening van de verschillende subregio’s binnen de Alentejo. Deze regio’s hebben een DOC (Alentejo) of zoals Brussel het graag wilt; een PDO *Protected Designation of Origin, met elk eigen regeltjes. Op een etiket kom je dus DOC Alentejo tegen met soms een toevoeging van de specifieke regio erbij.

Van noord naar zuid zijn dit de volgende gebieden. Portalegre in het noorden is het meest afgelegen gebied van de regio. De bodem, klimaat en hoogte zijn hier sterk afwijkend van de rest van de Alentejo wat uiteraard weer de nodige spanning in de wijnen met zich meebrengt. Iets richting het zuiden botsen we tegen de regio Borba. Van de stad Estremoz tot Terrugem is dit het twee na grootste wijngebied in de Alentejo. Het wil hier iets meer regenen dan in andere gebieden in de Alentejo waardoor hier frisse witte wijnen gemaakt kunnen worden. Iets zuidelijker vinden we de driehoek Redondo, Reguengos en Évora. Hier liggen de oudste wijngaarden van de Alentejo. Ieder gebied heeft hier zijn eigen karakteristieke eigenschappen maar ook overlap in smaakstijl. Richting Spanje ligt de regio Granja Amareleja. Dé regio voor rode krachtpatsers; als je het mij vraagt. Onderaan de regio bungelen Vidigueira en Moura. Bungelen is wat oneerbiedig want ook hier worden fantastische wijnen gemaakt. Vidigueira is het meest gematigde gebied van de Alentejo en produceert met een bodem van schist en graniet prachtige rode én witte wijnen. Moura is meer overgeleverd aan de continentale invloed van Spanje, heeft weinig grondwater en mist grote waterpartijen waardoor de temperatuurschommelingen enorm zijn.

Een wijn met een DOC uit de Alentejo moet dus gemaakt zijn van druiven uit de specifieke DOC regio. Naast deze verplichte herkomst moet je als wijnboer nog wat regeltjes volgen. De opbrengst per hectare heeft in elke DOC hetzelfde maximum van 55 hectoliter voor rode wijn en 60 hectoliter voor witte wijn. Zoals je hebt kunnen lezen verschillen de regio’s qua klimaat en bodem. Dit houdt in dat in elke regio ook andere druivenrassen beter tot hun recht komen. Hier hebben ze gelukkig rekening mee gehouden. Zo moet in bijvoorbeeld Borba, de rode wijn voor minimaal 75% bestaan uit Aragonez, Castelao en Trincadeira. Dit mag worden aangevuld met 25% Alfrocheiro, Alicante Bouschet, Cabernet Sauvignon, Moreto, Carignan, Grand Noir, en Tinta Caiada. Waarbij de laatste drie druiven bijvoorbeeld weer niet zijn toegestaan in de regio Moura. Ik zal het voor nu hierbij laten, maar er is onderling nog aardig wat verschil in de regeltjes omtrent druiven.

Waar je aanzienlijk vrijer bent in het druifgebruik is de IGP oftewel PGI* Protected Geographical Indication. Deze regionale appelatie verplicht je om de druiven te verbouwen in de districten Portalegre, Évora en Beja. De opbrengst per hectare mag je in deze appelatie nagenoeg zelf bepalen en je kan kiezen – in welke verhouding je zou willen – tussen 31 witte en 31 rode druiven. In deze IGP appelatie parkeren veel innovatieve wijnmakers hun vaten om zo de vrijheid te hebben om zelf te bepalen welke wijn ze maken. Verwar deze herkomstbenamingen overigens niet met een kwaliteitsaanduiding onderling. Ik ken meerdere wijnmakers die in deze appelatie wijnen maken die vele DOC wijnen overstijgen. In beide gevallen heb je met een wijn uit de Alentejo een uitstekende wijn te pakken.

DRUIVEN

Het aanplant areaal van de Alentejo bestaat voornamelijk uit blauwe druiven. Niet verrassend is dat de wijnproductie uit de Alentejo voor ongeveer 78% uit rood bestaat. De meest aangeplante druif is de Aragonez. In het noorden van Portugal bekend als Tinta Roriz en in Spanje als Tempranillo. Op nummer 2 vinden we de Trincadeira, deze heerlijke kruidige druif kennen we in de Douro als Tinta Amarela. Over de nummer 3 uit de Alentejo heb ik mij niet eerder uitgelaten. Dus bij deze; Alicante Bouschet.

Deze druif is een soort aangetrouwde Portugees sprekende Fransoos. Een kruising tussen de Petit Bouschet en Grenache. En zo ingeburgerd in de Alentejo dat hij in één adem wordt genoemd met de autochtone druivenrassen van de Alentejo. De reden hiervoor is niet alleen het afwijkende vruchtvlees. De Alicante is namelijk een teinturier, een blauwe druif met niet alleen een donkere schil, maar ook donker sap. Deze Fransman is namelijk innig gehuwd met het Portugese klimaat én de Portugese bodem van de Alentejo. Het samenzijn van druif en omstandigheden resulteert in de altijd kenmerkende mokerslag van verfrissend zwart fruit in de zondoorstoofde Alentejaanse rode wijnen.

Zo. Dit was hem weer voor deze maand. Een blog met een lange geschiedkundige aanloop, een aanloop om de Alentejo het prille podium te geven vanwaar we binnenkort waarschijnlijk Shakespeare-waardige stukken van mogen verwachten.

PS – het aantal tekens van 1500 woorden was wederom niet toereikend om jullie ‘’alles’’ te vertellen over de Alentejo. Mocht je meer willen weten over het wijnland Portugal? Vrijdag 28 mei hebben we weer een online wijnproeverij over dit prachtige wijnland.

* Link naar de proeverij

Remmer is eigenaar van het Woerdens Wijnhuis en werkzaam geweest in de Portugese wijnwereld. Verder verzorgt hij wijnproeverijen, cursussen en wijnevenementen als de WIJNHall.

Lees ook

De Wijnroute van de Alentejo In the Mood For Alentejo We Call it Alentejo Een dag in de Alentejo Alentejo Natureza Daarom Alentejo