Toen Nederland nog in het koloniale tijdperk leefde, kende iedereen de Uiver. De machtige reis van de Uiver naar de andere kant van de wereld. De Uiver was een kloeke Douglas DC-2 die met gezagvoerder Koene Dirk Parmentier aan de stuurknuppel in 1934 bijna de grote luchtrace naar Melbourne won.
Portugal heeft ook zo´n roemrucht luchtvaartepos. Het gaat over de Santa Cruz, het hidroaviao (watervliegtuig) dat als eerste vliegmachine de oversteek van de zuidelijke Atlantische oceaan voor elkaar kreeg.
Uitputtingsslag
Dit jaar is het honderd jaar geleden dat deze Portugese geschiedenis werd geschreven. Op 30 maart 1922 staken eerste piloot Gago Coutinho en zijn co-piloot Sacadura Cabral van wal, vanaf de Bom Sucesso Marinebasis aan de oever van de Taag bij de toren van Belem in Lissabon.
Een slordige tachtig dagen later kwamen ze aan in Rio de Janeiro. Die lange duur doet je al vermoeden dat de luchtreis van Coutinho en Cabral niet zonder hindernissen was. Dat is feitelijk nog mild uitgedrukt: het werd een ware uitputtingsslag.
Onderhoud
Het eerste stuk van de oversteek ging nog goed: van Lissabon vlogen ze vlot naar Las Palmas de Gran Canaria, en vandaar ging het een paar dagen later naar São Vicente, een van de Kaapverdische eilanden voor de kust van West-Afrika. Daar was stevig onderhoud nodig aan de machine, een Britse eenmotorige Fairey III-D Mk2 met open cockpit, die met zijn Rolls-Royce Eagle motor van 375 pk een kruissnelheid van 150 kilometer per uur kon halen.
Van São Vicente ging het op 17 april 2022 naar het eiland Santiago, en vandaar volgde de grote oversteek (1700 kilometer) van de oceaan naar een eilandengroep voor de kust van Brazilië. Navigatiemiddel: een simpele sextant, door Coutinho aangepast met een kunstmatige horizon.
Drijver
Voor de Braziliaanse kust sloeg het noodlot echter toe. Bij de landing in de woelige baren van de eilandengroep sloeg een van de twee grote drijvers van de Fairey los, en de machine zonk. Coutinho en Cabral werden uit het water gevist door het Portugese marineschip Republica.
Om de reis, die de nodige publieke aandacht had in Portugal en Brazilië, tot een goed einde te brengen stuurde de regering in Lissabon een vervangend toestel. Op 6 mei kon de odyssee hervat worden, maar opnieuw dook de pechduivel op. Door een motorstoring moest een noodlanding midden op zee worden gemaakt. De drijvers hielden het dit keer, maar de aviateurs dobberden negen uur lang rond voordat ze werden gered door een Brits vrachtschip.
Schietgebed
Getergd besloot de Portugese regering een derde hidroaviao te sturen. Dat arriveerde begin juni aan boord van de kruiser Carvalho Araujo op het eiland voor de Braziliaanse kist waar de piloten wachtten.
De machine was door de vrouw van de toenmalige Portugese president Pessoa Santa Cruz gedoopt -Heilig Kruis, als een schietgebedje op de goede afloop.
En die kwam er. Op 17 juni 2022 landden Coutinho en Cabral in de Guanabara-baai van Rio de Janeiro, na tussenstops in Recife, Salvador da Bahia en Vitoria. Een grote menigte verwelkomde de taaie Portugezen, die bij elkaar 79 dagen onderweg waren geweest. Daarvan hadden ze echter minder dan drie etmalen (62 uur en 26 minuten) in de lucht doorgebracht.
São Brás
Een replica van de Santa Cruz is anno 2022 nog te bewonderen, in het Maritiem Museum in Lissabon. En in de Algarve is een kunstzinnige variant van de vermetele tweedekker te vinden, in São Brás de Alportel.
Waarom São Brás de Alportel? Omdat daar familie van eerste vliegenier Gago Coutinho vandaan komt. Wie sinds juni van dit jaar op Faro aankomt, zal het wellicht ook opgevallen zijn dat de luchthaven vanwege het eeuwfeest van de eerste zuid-Atlantische oversteek een nieuwe naam heeft gekregen: Aeroporto Carlos Viegas Gago Coutinho.
De Santa Cruz zelf werd na zijn Atlantische epos nog lang niet naar het museum afgevoerd. De robuuste machine werd vervolgens naar Macau gevlogen, de Portugese minikolonie bij Hongkong aan de zuidkust van China. Daar diende de tweedekker nog jaren bij het Esquadrilha da Aviacao Naval -de Portugese Marine Luchtvaartdienst.
Fotos: Arquivo / Força Aérea Portuguesa
Hans Moleman is al jaren een trouwe passant in Lagos en omstreken. Eerder was hij correspondent voor de Volkskrant en De Morgen in Afrika en China, waar hij van Luanda via Johannesburg en Maputo tot Macao menige Portugese link tegen het lijf liep.
