Saudades de Portugal

Een klein meisje, ze is nog maar drie jaar, komt in 1967 aan op Schiphol-Oost samen met haar moeder en oudere broer. Ze weet dan nog niet dat Nederland haar ‘andere’ en nieuwe thuisland gaat worden. Ze is te jong om te weten wat ze heeft achtergelaten, namelijk het land waar ze geboren is: Portugal.

Ze zijn hier gekomen uit hoofde van een gezinshereniging, want vader woonde en werkte al lange tijd in Nederland. Hij is Portugal ontvlucht want Portugal was in die tijd een dictatuur in handen van Salazar, wat ook het geval was bij de omringende landen zoals Franco in Spanje en Mussolini in Italië. Bij dictaturen hoort de geheime dienst, Pide genaamd in Portugal, en laat nou iemand die bij de Pide werkte de naam van vader op de zogenaamde ‘zwarte lijst’ hebben gezien. Vader werd geïnformeerd en zo is zijn vlucht uit Portugal op touw gezet, met scenes als grenzen overgesmokkeld worden. Vader hield er ‘andere ideeën’ op na dan het regime verkondigde en dat werd als een misdaad gezien, waarvoor je zonder pardon opgepakt, afgevoerd en van de aardbodem kon verdwijnen. Een ‘Engel’ heeft vaders leven gered en wie weet was dit meisje anders nooit in Nederland terechtgekomen?

Het herenigde gezin kreeg onderdak bij een katholieke stichting die mensen uit andere landen opving en hen hielp om zich in Nederland te vestigen. Het was een mooi herenhuis en ze woonden op de bovenste verdieping, uitkijkend op het Vondelpark. Daar kon ze voor het eerst zien wat winter was, bevroren water, bruggen, bomen met ijspegels en vooral voelen hoe koud het was. Daar moest ze nog aan wennen ook om met handschoenen, sjaals en muts op te lopen.

Inmiddels was ze vier jaar geworden en mocht ze naar de kleuterschool. Eerst begreep ze niets van wat de kinderen op school zeiden, ze sprak hun taal niet. En toch (voor ze het wist) kon ze al vrij snel Nederlandse woorden, daarna zinnen en binnen ‘no time’ kon ze Nederlands. Hoe anders ging het eraan toe met haar ouders, die moeite hadden om de taal te leren. Haar broer zat in Portugal al op het lyceum en moest wegens het gebrek aan Nederlandse taalbeheersing ‘terug’ naar de zesde klas. Dit moet moeilijk zijn geweest voor hem, krijg je al wiskunde sommen en moet je terug naar de zesde klas, nog los van de jongere leeftijd van de klasgenoten. Dus op driejarig leeftijd naar Nederland komen was zo slecht nog niet, in ieder geval ze leerde snel Nederlands spreken.

De stichting hielp het gezin aan woonruimte en daarna verhuisden ze naar hun eigen woning in Amsterdam. Ze ging naar school en viel daar op door haar donkere pijpenkrullen, grote bruine ogen en een licht tintje. In die tijd was er nog geen sprake van een ‘multi-culti’ samenleving, dus apart was ze wel.

Omdat ze goed Nederlands kon en haar ouders nog niet, hielp ze vaak met het tolken. Ze ging dan mee naar allerlei volwassen instanties en zo kwam ze eigenlijk te jong in aanraking met allerlei volwassene zaken, waardoor ze sneller opgroeide/volwassen werd. Ze leerde al vrij jong zelfstandig beslissingen nemen, ze kon goed leren en rolde door haar schooltijd.

Toen ze 18 jaar was, kwam er een kink in de kabel… want wie was ze nou Nederlandse of Portugese? Zelf had ze er minder last van maar in Portugal tijdens de school-/zomervakantie werd haar dan altijd gevraagd of ze Nederlandse of Portugese was en in Nederland hetzelfde, waardoor er toch innerlijke twijfel ontstond. Thuis werd ze best streng naar (oudere) Portugese normen opgevoed en buitenshuis was ze gewoon lekker Nederlands. Dus hoe zat dat nou? Wie was ze?

Volwassen als ze al was wilde ze dit uitzoeken en maakte een afspraak met een psycholoog, misschien dat die haar met deze zoektocht kon helpen. Het eerste gesprek vond plaats, de psycholoog luisterde naar haar verhaal en kwam toen met het beste antwoord aller tijden: “en wat nu als je het allebei bent, EN Portugese EN Nederlandse”?

Dit kwam binnen en zorgde voor grote opluchting, want eigenlijk had ze zich altijd wel zo gevoeld maar door de vragen die ze kreeg, had ze het gevoel alsof ze moest kiezen: de ene boven de andere. En dat hoefde niet, want ze was gewoon beide. En dat gevoel is vanaf die dag nooit meer verdwenen! Want dat is wie ze is, beide. Ze is EN Portugese EN Nederlandse, voor altijd.

Mocht u het nog niet door hebben, Ik zal het maar verklappen, het driejarig meisje was ik, Edite…

Até a próxima… tot de volgende keer,

x. Edite

De in Portugal geboren Edite dos Santos, woont sinds haar derde jaar in Nederland. Ze werkt hier als voetreflexologe en natuurgeneeskundige. Ze gelooft in een holistische aanpak van klachten en in evenwicht tussen body, mind and soul. Verhalen vertellen en verhalen schrijven doet ze graag. Haar motto is: mooie woorden zijn er om gedeeld te worden.