Kastelen in de Algarve zijn er in verschillende soorten en maten. Soms staat het gehele bouwwerk nog en kun je echt door het kasteel dwalen. Een andere keer staan alleen de muren nog of is het tegenwoordig een ruïne. Maar in welke staat het kasteel zich ook bevindt, ze zijn allen een bezoek meer dan waard. Het Castelo de Lagos is één van die kastelen. Een mooie combinatie van geschiedenis en cultuur in een regio die voor veel mensen vooral om de mooie stranden draait.
Anders dan het Castelo de Silves, dat hoog boven het dorp uitsteekt, is het kasteel van Lagos (net als dat van Loulé) echt onderdeel van de stad. De beschermende muren rondom de stad werden tussen 1520 en het einde van de zestiende eeuw gebouwd als gevolg van de snelle groei van de internationale handel. Ze zijn voorzien van een aantal speciaal aangepaste punten die het gebruik van artillerie bij een overval mogelijk maakten. De muren bieden een panoramisch uitzicht over de stad, de baai en de bergen van de Serra de Monchique. Een aantal gebouwen van historisch en architectonisch belang maakt deel uit van deze defensieve structuur rondom Lagos. De bewaarde delen van de stadsmuren zie je nog steeds als je door de kustplaats loopt. Een goed bewaard deel ligt aan de Avenida dos Descobrimentos, tegenover het fort.
Het Castelo de Lagos, ook wel bekend als het Castelo dos Governadores, is een opvallend middeleeuws fort dat ooit de grenzen van de stad omhelsde. Op strategische locatie, bij de riviermond en nabij de zee, begon de site al in prehistorische tijden met bewoning en verdedigingswerken. Later ontwikkelde het tot een Romeinse nederzetting met de naam Lacóbriga – goed zichtbaar in de versterkte stadsstructuur.
Tijdens de Moorse overheersing werd Lagos Zawiya genoemd. In 1189 werd het door koning Sancho I heroverd, maar korte tijd later verloor hij het opnieuw aan de Almohaden, die het tot circa 1241 bezetten. Daarna begon de definitieve bouw van citadels en stadsmuren onder koningen als Afonso III, Dinis en Afonso IV — structurele werken die het silhouet van de stad vandaag de dag nog steeds beïnvloeden.
In de periode van de Portugese ontdekkingsreizen werd Lagos een belangrijke marinebasis. Van hieruit vertrokken expedities naar Ceuta (1415), Madeira, de Azoren en verder langs de Afrikaanse kust. Koning Sebastian verleende in 1573 stadsrechten, waardoor Lagos de hoofdstad van de Algarve werd – het werd het centrum voor de gouverneurs van de regio.
Architectonisch gezien heeft het kastelencomplex een onregelmatige vijfhoekige plattegrond met talrijke bastions en toegangspoorten. Er zijn delen zichtbaar van de middeleeuwse muur (de “Pano Nascente”) aan de zeezijde, soms bijna twee meter dik, en de modernere renaissance-muren, die voorzien zijn van bastions en wachttorens. Een pareltje onder de overblijfselen is de “Januela Manuelina”, het Manuelijnen raam/venster. Volgens een lokale legende sprak koning Sebastian hier tot zijn troepen vlak voor de fatale expeditie naar Marokko, tijdens de verloren slag bij Alcácer-Quibir in 1578. Het zogenaamde “D. Sebastião”-raam bevindt zich op de gevel van de voormalige residentie van de gouverneurs van de Algarve. Het zeewater stond vroeger helemaal tot aan onder dit raam, tot de aanleg van de Avenida da Guiné (begin jaren 40).
Ook de Arco/Porta de São Gonçalo is bijzonder sfeervol: een doorgang met gewelven, geflankeerd door torens, die ooit de toegang naar de rivierkade vormde. Hij maakt geen deel uit van een kasteel, maar is een toegangspoort tot de stadsmuren, bekend als “Castelo de Lagos” of “Cerca Urbana”. Deze boog markeert de geboorteplaats van São Gonçalo. Tegenwoordig is het National Monument en kun je er nog een kleine kapel en een beeld van São Gonçalo, patroonheilige van vissers, onder het gewelf spotten.
Het kasteel en de stadsmuren kregen in 1924 de status van Nationaal Monument. Restauraties in de tweede helft van de 20e eeuw hielpen de structuur te behouden, maar in de loop van de tijd is een groot deel van de muur gesloopt voor stedelijke uitbreiding – dat maakt wat er nu nog staat des te waardevoller.
Tegenwoordig markeert het resterende kasteel, omgeven door de vredige Jardim da Constituição, een culturele plek met een monumentale uitstraling. Je kunt via het verdedigingssysteem lopen, het venster bekijken, en genieten van de geschiedenis en het uitzicht over de stad aan de ene kant en de zee aan de andere kant.
