Kastelen in de Algarve zijn er in verschillende soorten en maten. Soms staat het gehele bouwwerk nog en kun je echt door het kasteel dwalen. Een andere keer staan alleen de muren nog of is het tegenwoordig een ruïne. Maar in welke staat het kasteel zich ook bevindt, ze zijn allen een bezoek meer dan waard. Het Castelo de Alcoutim is één van die kastelen. Een mooie combinatie van geschiedenis en cultuur in een regio die voor veel mensen vooral om de mooie stranden draait.
Aan de oever van de rivier de Guadiana, met uitzicht op het Spaanse Sanlúcar de Guadiana, ligt het bescheiden Castelo de Alcoutim. Dit rustieke kasteel, hoog op een heuvel, kent een bewogen verleden van oorlog, strategisch belang en gestaag verval. Vandaag de dag is het een oase van rust, maar eeuwenlang was het een voorpost in de verdediging van het Portugese grondgebied.
De oorsprong van het kasteel gaat terug naar de regeerperiode van koning D. Dinis (1279–1325). In 1304 verleende hij stadsrechten aan Alcoutim, waarna al snel werd begonnen met de bouw van een verdedigingswerk om de grens met Castilië -een geduchte vijand- te bewaken. De plek werd niet toevallig gekozen: op een heuvelrug boven de rivieren Cadavais en Guadiana had men perfect zicht over het grensgebied.
Op 31 maart 1371 vond hier een belangrijk moment uit de Portugese geschiedenis plaats. Op de binnenplaats van het kasteel werd het Verdrag van Alcoutim ondertekend door koning D. Fernando van Portugal en koning D. Henrique II van Castilië, waarmee een einde kwam aan de Eerste Fernandijnse Oorlog.
Het kasteel onderging in die tijd verschillende restauraties, die het complex moderniseerden in een manuelijns-gotische stijl. In de 16e eeuw werd een poort aan de rivierzijde geopend. Volgens Duarte de Armas, die het fort rond 1509 tekende in zijn beroemde Livro das Fortalezas, was het een vierkante vesting zonder torens, met een noordelijke toegangspoort en eenvoudige binnen gebouwen.
Tijdens de Restauratieoorlog (vanaf 1640) werd Alcoutim wederom van militair belang. Castilië vormde opnieuw een bedreiging. In 1660 begon men met grootschalige aanpassingen. Er kwam een nieuw platform met zeven kanonnen gericht op Sanlúcar, de muren werden versterkt, en binnenin werden kazernes, een kruitmagazijn en gouverneurswoningen gebouwd.
In feite veranderde de hele nederzetting in een garnizoensstad, zoals ook blijkt uit 18e-eeuwse tekeningen. De stad werd volledig omsloten door een verdedigingsmuur, zonder voorsteden. De aardbeving van 1755 liet het fort grotendeels ongeschonden achter – slechts een paar scheuren in de muren. Maar het kasteel raakte zijn strategische functie geleidelijk kwijt. In 1878 kreeg het zelfs een nieuwe bestemming: het werd omgevormd tot slachthuis (hier zie je gelukkig niks van terug)…
Toch bleef het monument bewaard. Tussen de jaren ’60 en ’80 van de vorige eeuw werd het gerestaureerd onder toezicht van de DGEMN (Direção-Geral dos Edifícios e Monumentos Nacionais). En in 1992 begon de gemeente met een ambitieus revitaliseringsplan.
Sinds 1993 is Castelo de Alcoutim officieel erkend als Imóvel de Interesse Público (gebouw van openbaar belang). Het werd voorzien van een openluchttheater, een tentoonstellingsruimte, sanitaire voorzieningen en een auditorium. Vandaag de dag vind je er tentoonstellingen in het oude kruitmagazijn – beide onderdeel van het Archeologisch Museum van Alcoutim. In 2010 kwamen daar panelen bij over de stedenbouw en grensverdediging van Alcoutim, als onderdeel van het lokale Historisch Centrum. Dat klinkt als heel wat, maar je hoeft geen uren uit te trekken voor een bezoek, het kasteel is maar klein.
Het stadje Alcoutim zelf ontstond gelijktijdig met het kasteel. De stedelijke structuur groeide in een driehoek, gevormd door de rivieren Cadavais en Guadiana, met smalle straatjes vol kleurrijke huisjes die de kerkjes van Nossa Senhora da Conceição en São Salvador verbonden met het fort.
Vanaf de 17e eeuw kreeg Alcoutim een nieuw centrum, waar het stadhuis, de gevangenis en de pelourinho (schandpaal) het hart vormden van het lokale bestuur. Hoewel delen van het oude plein in 1876 verloren gingen door een overstroming van de Guadiana, zijn de contouren van het verleden nog altijd zichtbaar.
In 2000 werd het museum in het kasteel officieel voor het publiek geopend. Het is voor het laatst gerenoveerd in 2011 en beslaat het archeologische erfgoed van het kasteel en de regio eromheen. In een apart gebouw, naast het hoofdmuseum, is een permanente tentoonstelling over islamitische bordspellen uit de Moorse periode.
Het Castelo de Alcoutim is een heerlijk rustige plek. Wij waren eind oktober de enige twee bezoekers en hadden het hele kasteel voor onszelf. Wandel door de straatjes van het dorp omhoog richting de oude poort, bewonder het uitzicht over de grensrivier en stel je voor hoe deze plek ooit het toneel was van politieke onderhandelingen, militaire belegeringen en eeuwen geschiedenis. Alcoutim is een kleine verborgen parel aan de grens!
Toegang tot het kasteel (incl. musea) kost je €3,00 pp.
Openingstijden:
- Zomer – april t/m september: van 09:30 uur tot 19.00 uur
- Winter – oktober t/m maart: van 08.30 uur tot 17.30 uur
