Nu de kerstdagen eraan komen, wil ik jullie graag iets vertellen over het thema Kerstmis in Coimbra. Achteraan op het terrein van de kerk Santo António dos Olivais, op zo´n 10 minuutjes wandelen van het appartement, staat een kapelletje dat weinig in het oog springt. Wit geschilderd en alleen een kleine partij blauwe tegels op de frontale muur, Delftse stijl. Maar wie dit leest, moet ook aandacht besteden aan het interieur van deze kapel. Je moet weliswaar door een reflecterende glazen wand gluren en de metalen spijlen erbij nemen. Maar dan zie je een gedetailleerde scene van de geboorte van Jezus. Zelfs de meeste bewoners van Coimbra schijnen dit “secret” niet te kennen. Vandaar dus deze speciale aandacht nu de feestdagen eraan komen.
De kapel bevindt zich aan de weg die naar Tovim leidt. De architectuur is heel eenvoudig, kwadraat van grondvlak, met een centrale toegangsdeur. De eerste verwijzingen van de constructie dateren uit de 17de eeuw. Binnenin zijn later de kerstfiguren ondergebracht die begin 19de eeuw zijn gemaakt. De kledingstukken van de figuren verwijzen weliswaar weer naar de mode van de 16de eeuw. Een dergelijke kerstscene, “o presèpio” in het Portugees, is nog steeds populair. Vorig jaar nog organiseerde het team van de Jardim Botanico een workshop “presèpios” maken met natuurlijke materialen uit de tuin.
Maar ook de vorige generatie pakte thuis graag uit met deze kerststallen. Meerdere lezers hebben vast ook in hun kindertijd met de in hout gesneden figuurtjes of de beeldjes in klei gespeeld en ze in scene gezet. Hier in Portugal gingen deze beeldjes vaak over van generatie naar generatie. Soms werd de kerststal zelf mooi gebouwd met houten latjes en mos om zo Maria, Jozef en het kindje een degelijk onderdak te bieden. En de os en de ezel ontbraken natuurlijk ook niet. De drie koningen staan er, net zoals in Vlaanderen, ook bij. Hier komen ze van bovenaf gestapt naar de stal, op hun dromedaris.
De foto´s die ik maakte zijn weinig levendig, ik weet het, het was een grijze dag. Maar voor de liefhebbers, bovenstaande link. Met muziek echt een sfeerfilmpje. En professioneel.
Niet alleen deze driedimensionale voorstelling in de kapel van Celas trekt de aandacht. Ook de kunstschatten in het museum Machado do Castro maken een bezoek waard. Last minute kreeg ik nog een persoonlijke rondleiding van Dr. Pedro Farrão, mij aanbevolen door Catarina, de initiatiefneemster van het project Saco da Baixa. De deadline is immers vandaag, en ik had nogal een drukke novembermaand, dus ben ik dankbaar voor de flexibiliteit.
Eerst en vooral kreeg ik een kalkstenen retabel te zien, die oorspronkelijk in de kerk Misecordia de Coimbra stond. De foto spreekt voor zich. Maar wat mijn aandacht trok waren eerst en vooral de resten van kleur, overwegend blauw. De andere delen verloren al hun kleurenglorie. Dat is misschien niet zo verwonderlijk als je weet dat dit altaarstuk gemaakt werd door Joao de Ruao in de 16de eeuw. Daarnaast viel me ook de doedelzak op die niet tot het Portuguese instrumentarium behoorde maar vast door de Kelten werd geïmporteerd.
Daarna ging de rondleiding naar een vitrinekast waar een albasten kerst tafereel pronkte, afkomstig uit Engeland, maar door een privé persoon aan het museum geschonken. (Foto 8) Vervolgens kwamen we kwamen bij een groot houten retabel. De symbolen gebrand op de zijkant, vaak genoemd als de pootjes van een eekhoorn, staan symbool voor het atelier in Antwerpen, wordt vermoed. Het geheel bestond uit meerdere houten blokken met gesculpteerde figuren. Het metalen bordje geeft aan dat het hier om Vlaamse kunst gaat, uit de 16de eeuw. Het tafereel stelt de Natividade of de geboorte van Jezus voor en komt uit het klooster van de Ursulinen in Coimbra. De 16de eeuw wordt gekenmerkt door een zeer intensieve handel van religieuze kunst tussen Vlaanderen en Portugal, in ruil voor suiker uit Madeira en specerijen uit India. Hier zijn nog duidelijk de kleuren zichtbaar. De gezichten zijn zeer expressief uitgesneden, de mannen duidelijk bebaard en de kleding van de fijnste weverij met versieringen. Daar ook weer de doedelzak.
Dan kwamen de schilderijen voorbij. Het eerste schilderij met op de achtergrond de kathedraal van Antwerpen met de tweede onafgewerkte toren met als titel Natividade, gedateerd 16de eeuw.
Het tweede uit het klooster van Celas, meester onbekend. Zelfde periode. Met doedelzak en een Jozef figuur, bebaard maar sterk kalend en de ogen neergeslagen.
Dan kwam de “Aanbidding door de Driekoningen” eraan. Wat is een Monogramista M.N.? Zo kleurrijk en gedetailleerd geschilderd met als gift: mirre, goud en wierook. Prachtig. De kanten bloes die Maria draagt is zelfs doorschijnend geschilderd.
Ik voelde me vandaag weer een koningskind om al dat moois te mogen ontdekken. Het museum Machado do Castro is bij een bezoek aan Coimbra zeker een stop waard. Niet alleen de resten van de Romeinse site, maar ook de zalen met onder andere religieuze kunst zijn voor elke kunstliefhebber een streling voor het oog.
Let op: gesloten op maandag.
Marieleen is sinds augustus 2019 heerlijk “reformada” en heeft dus tijd (en zin) om elke eerste zaterdag van de maand allerlei ontdekkingen in Coimbra te delen. Plus natuurlijk haar enthousiasme en liefde voor de stad! Volg haar op Instagram voor nog meer foto´s van Coimbra en omgeving. Voor een rondleiding of een bezoek aan de stad aarzel niet haar te contacteren via marieleenb.pt@gmail.com.
