Misschien heb je de neiging meteen weg te klikken als je de titel van dit artikel leest. Dat zou jammer zijn. Ik wil het hier immers hebben over een mystieke en niet toeristische plek aan de rand van de stad, die een diepe indruk op mij heeft gemaakt. Laat me vertellen over de wijze waarop de mensen er hun laatste rustplaats hebben gekregen en welk drama leidde tot de 12 identieke, sobere graven.
In een toeristische gids vind je vast niks over het Conchada-kerkhof. Toegegeven, het vraagt wel enige inspanning om de steile klim naar de heuveltop te doen. Zeker als het warm is. Reken op een 25-tal minuutjes van aan Portagem. Interessant om te zien hoeveel de architecturale ontwerpen van de grafzerken in de Lage Landen verschillen van de Portugese stijl.
Eerst en vooral de ligging: hoog op één van de heuveltoppen aan de noordwestrand van de stad. Het lijkt wel een plek die naar het hemelse reikt. Vóór de boogingang is er een rond pleintje, waar je even onder de bomen wat schaduw kan meepikken vooraleer aan de ontdekkingstocht te beginnen. Hier staan meestal bloemenverkoopsters.
Op het kerkhof zelf vallen eerst de kaarsrechte smalle wegeltjes tussen de graven op. Netjes onderhouden lijkt het. Ze zijn aangelegd met de typisch vierkante witte en zwarte kasseitjes zoals je ze doorheen heel Portugal ook op de voetpaden ziet. De graven zelf staan zij aan zij, dicht bij elkaar. Ze wedijveren met hun flamboyante decoraties en heiligenafbeeldingen. Ze laten je via een kier of venster in de deur zelfs een inkijk toe. Je ziet de kisten gestapeld, grote en kleine, zowel links en rechts gepositioneerd in de kapel, en in niveaus, soms drie boven elkaar. Het zijn echte familiegrafkapellen. De kisten worden met een mooi gehaakt tapijtje afgedekt en ze tonen een foto van de overledene in betere tijden. Maar ook in zo’n kapel krijgt de vergankelijkheid vat op deze wereldse dingen. Stoffig en versleten liggen sommigen erbij, soms kisten die zijn uiteengevallen met beenderen vrij in zicht.
Centraal op het kerkhof staat een grote kapel waarin, als sardientjes in een doosje, kisten zijn opgestapeld. Oude en jonge mensen, allemaal broederlijk onder en boven elkaar, zelfs op een bovenverdieping gaat de opstapeling door, met gevaar voor instorten lijkt het wel. Geen meter van de kapel is onbenut gebleven. Je wordt er stil van.
Het is in de kapel vredig en rustig, op een enkel bezoekend familielid na.
Terug naar buiten nu om verder te wandelen. Ik zie verderop een tiental graven: laag bij de grond, met weinig versiering, enkel een kruis en een memorialdatum erbij. Dan komt de gezonde nieuwsgierigheid opborrelen. Wie ligt er hier begraven? Wat opzoekwerk leverde deze informatie op.
In 1938 speelde er zich een drama af in Coimbra. De stad maakte zich op voor festiviteiten ter gelegenheid het feest van Rainha Santa. Op het imposante Praça de Républica werd er voor deze gelegenheid een houten skelethuis van drie verdiepingen gebouwd. Daar werden een 13-tal studenten ingezet om het levensecht te maken. De lokale brandweerlieden zouden met hun nieuw materiaal hun expertise kunnen tonen aan het aanwezige publiek. Toen de constructie omtrent 21.30 in brand werd gestoken met in benzine gedrenkt hout, verspreidde het vuur zich sneller dan verwacht. Voor de brandweerlui echt konden ingrijpen, werden de 13 in de constructie aanwezige personen verrast door het vuur. Vluchten kon niet meer. Elf brandende mensen maakten vol wanhoop een dodelijke sprong van 17 meter om te ontsnappen aan de vuurzee. Twee personen werden levend verbrand. Alle omstaanders waren getuige van hun radeloze geschreeuw maar niemand kon helpen. De brandweer-commandant en de inspecteur werden geschorst. De dag nadien werden de slachtoffers begraven. Duizenden inwoners begeleiden de rouwstoet naar het kerkhof. Maar het trauma leefde nog lang voort bij de bewoners. Nog vele jaren bleef deze ramp in het collectief geheugen gebrand. Wat een feest had moeten worden werd een heuse nachtmerrie. Maar zeker niet de enige die Coimbra ooit trof. Ooit vertel ik meer.
Het kerkhof ligt aan einde van een doodlopende…weg. Parkeervakken langs die weg en een grote parkeerplaats voor de ingang. Aan het begin van de weg is een bushalte:lopend naar de ingang duurt dan een paar minuten.
Het kerkhof is zeerindrukwekkend en er wordt altijd onderhoud gepleegd.
Een aanrader.
Een prachtig verhaal. Kerkhoven in het algemeen hebben zulke historische plaatsen en geven daarmee ook inzicht in het waarom er geleefd wordt, zoals er geleefd wordt. Ik ben benieuwd of er ooit weer een experiment van de brandweer is gehouden, maar verwacht dat niet.