Op het moment dat deze blog verschijnt, verblijf ik al een week in Sri Lanka, het vroegere Ceylon. Op het eerste zicht misschien wel eigenaardig om op Saudades de Portugal wat te lezen over dit eiland. Maar omdat er een historische connectie is tussen dit eiland en Portugal wil ik er in deze blog een keer aandacht aan besteden.
Ik kreeg een interessant document toegezonden, geschreven door J. Shihan de Silva, met als titel “The Portugese Cultural Imprint on Sri Lanka” uit Lusotopie.
Dit artikel is natuurlijk niet dé hoofdreden waarom ik deze reis naar Sri Lanka maak. Hier komt eerst mijn persoonlijk verhaal. Toen we in 2015 naar Madrid verhuisden was mijn kennis van het Spaans quasi zero. Nu was ik en ben ik er nog steeds van overtuigd dat een integratie in de lokale gemeenschap waar ook ter wereld slechts mogelijk is als je een inspanning levert om de taal te leren. De plaatselijke bevolking verwacht echt geen wonderen, dus een basiskennis wordt ook al gewaardeerd. Die inspanning deed ik in Madrid en dat deed ik ook in Coimbra: werk maken van het leren van de taal. Hier ging dat via een Portugese vriendin, leerkracht met pensioen en daarna op de cursus “Migranten A1 en A2 niveau” aangeboden door de Portugese overheid. In Madrid kwam ik terecht in een multiculturele klas, net zoals hier in Coimbra. Zat daar een klein vrouwtje op de eerste rij, bescheiden maar vriendelijk glimlachend, met een lege stoel naast haar. Andere stoelen waren ingenomen door vriendinnen uit hetzelfde verre land of mannen. Omdat ik graag vooraan zit en geen dingen verdraag die me afleiden als ik goed wil opletten, was het logisch dat ik naast haar ging zitten. De eerste kennismaking, dit wil zeggen, de uitwisseling van onze namen, was een verrassing, ze was namelijk van Sri Lankese origine. Wat bleek nu, zij woonde al jaren in Madrid maar kon ons Westers schrift en de grammatica niet verteren. Voor mij was de Spaanse woordenschat dan weer niet zo evident. Maar we bedisselden alle volgende lessen samen hoe we het veelvoud aan werkblaadjes moesten invullen. Overleggen deden we in het Engels, een taal waarin we ook vaak flaters sloegen. Met andere woorden, we hadden onze klasse stek gevonden en giechelden erop los. Veel spreekvaardigheid heb ik niet van de juf mee gekregen, maar wel van haar opgestoken. We werden vrienden.
We bleven na onze verhuis uit Spanje contact houden, weliswaar meer met beeldmateriaal dan woorden, maar er ging geen Moederdag of Nieuwjaar voorbij of ze stuurde een wens. En dan drong ze telkens aan om haar toch een keer in Sri Lanka te komen bezoeken.
Vorig jaar stond de reis naar Sri Lanka al geboekt, de vluchten waren vastgelegd. Ik noemde het mijn bucketlist reis. Kwam het eiland plots in het nieuws met een zware economische crisis. Er braken rellen uit en beelden van bestormingen van het paleis werden uitgezonden in het nieuws. Geen ideale situatie om het land te bezoeken. Dus werd de vlucht geannuleerd en doe ik dit jaar een nieuwe poging.
Uiteindelijk komt dat goed uit, want de eerste drie dagen staat er me iets unieks te wachten. Haar zoon treedt in het huwelijk en dat betekent drie dagen feest, met overnachting in een hotel, meldt ze me fier. Ik ben van harte uitgenodigd. Dat voelt als een privilege. De familie is boeddhistisch.
Ze texte me dat de vrouwen een sari dragen bij dergelijke festiviteiten. Mijn dochter heeft er mij meteen twee gekocht. Dat draperen zal ik ginder wel leren. De stof meet meer dan 5 meter! Enkele dagen daarna kwam het bericht dat ik ook een wit kleed moest meebrengen. De voorwaarde om de Maligawa tempel te bezoeken, die kleuren weert. Die valies geraakt wel vol.
Sri Lanka is strategisch gelegen tussen Zuidoost-Azië en het Midden-Oosten. Volgens de Portugezen heeft het de vorm van een traan (lagrima). Het eiland heette tijdens de Romeinse tijd “Taprobana”. Hier wisten Portugese vrienden me meteen te wijzen op het feit dat hun nationale held Luís Vaz de Camões (16de eeuw) in de eerste strofe van “os Lusiadas” deze naam had vermeld.
Ik citeer: “As armas e os barões assinalados / Que da ocidental praia Lusitana / Por mares nunca de antes navegados / Passaram ainda além da Taprobana / Em perigos e guerras esforçados / Mais do que prometia a força humana / E entre gente remota edificaram / Novo Reino, que tanto sublimaram”.
Er kwamen eerst Romeinen en Grieken handel drijven in de 1ste en 2de eeuw na Chr. Later dan waren het de Arabische volkeren in de 7de eeuw die een handelsroute opzetten en onder andere edelstenen, kaneel en ivoor verhandeld. Zij introduceerden het Islamitische geloof. Met de komst van de Europese kolonisten (Portugezen, Nederlanders en tot slot de Engelsen) werd het eiland Ceylon genoemd en werden deze moslims landinwaarts verdreven. De religies volgden elkaar op: eerst werd het Katholieke geloof geïntroduceerd gevolgd door het Calvinisme. Wat nu resulteert in een smeltkroes. Maar het Boeddhisme zou reeds voor onze tijdrekening op het eiland geïntroduceerd geweest zijn.
Het was begin 16de eeuw dat de Portugezen voor het eerst voet aan land zetten in Sri Lanka. Er waren destijds drie koninkrijken. Ze slaagden erin vriendschapsbanden op te bouwen met twee koningen in ruil voor bescherming van de monarchie en het monopolie over de belangrijke handel van kaneel.
De Portugezen brachten tijdens hun reizen missionarissen mee, vooral Dominicanen en Jezuïeten. De eerste Portugese geestelijken kwamen echter over vanuit Goa in India. Een groot deel van de kustbewoners bekeerden zich vrijwillig tot het Christendom. Maar er zijn ook vermeldingen van de fanatieke gewelddadige bekeringsdrang geweest waar de Portugezen zich aan gezondigd hebben.
Een van de koningen accepteerde deze religieveranderingen niet. Hij dwong zijn volk tot “her”bekering. Zij die weerstand boden, werden omgebracht. De Boeddhisten moesten uiteindelijk ook wijken en vestigden zich meer centraal op het eiland rond Kandy.
Maar er was ook een koning die zich liet bekeren tot het katholicisme. De eerste christelijke koning gaf hiermee meteen een boost aan de bekeringsdrang, omdat de aristocratie snel volgde. Tot het calvinisme het katholicisme weer onderdrukte. De sacramenten werden verboden en alle kerkelijke tradities geband. Dit leidde tot stiekeme geloofsbijeenkomsten in privé huizen. De katholieke priesters slaagden er in een catechismus in Sinhala en Tamil te schrijven en de liturgie ook in deze twee talen te vieren. Dit zette vele mensen ertoe aan zich te bekeren.
In het eerder vermelde artikel lees ik ook dat het de “Burghers en de Kaffirs” -respectievelijk Portugese/Nederlandse afstammelingen en de Afrikanen die als slaven door de kolonisten werden aangevoerd- het Sri Lankees Portugese Creools spraken. Creools in de betekenis van een nieuwe ontstane taal, als twee groepen met elkaar geen gemeenschappelijke taal hebben. Later werden deze bewoners vaak Engelstalig.
Uit de gemeenschap van de “Burghers” zouden velen, die tot de hogere sociaaleconomische klasse behoorden, later zijn uitgeweken naar vooral niet Portugeessprekende Westerse landen zoals Australië en Canada. Heden ten dage zou het Sri Lanka Portugees Creools alleen nog te horen zijn in traditionele liedjes gezongen tijdens feestelijkheden.
De “Kaffirs” waren dan weer tewerkgesteld in de zeevaardij, en onder andere in de huishoudens van de Burghers als huisbediende/knecht. De groep arbeiders beoefenden een Sri Lankese, meer dan 5000 jaar oude, landbouwmethode genoemd “chena”. Daarbij worden bosgebieden platgebrand om de gronden nadien te benutten voor de landbouw. Kwetsbare biotopen werden zo verwoest.
De Portugezen hebben zeker hun sporen achter gelaten tijdens hun aanwezigheid. Zij voerden niet alleen handel, zetten aan tot bekeringen, introduceerden ook administratieve diensten en leverden een bijdrage aan de verdere ontwikkeling van de kunst en de taal. Zo hebben nog een aantal woorden hun Portugese roots bewaard. Vooral dan zelfstandige naamwoorden die een nieuw concept of voorwerp dat de kolonisten introduceerden.
Tot slot: kaneel heeft in de hedendaagse Portugese keuken zeker nog een prominente plaats. Vooral in de vele zoete Portugese gebakjes en natuurlijk erg geliefd door de Portugese bevolking: bolinhos de chuva com canela, bolo de canela, rolos de canela, aroz doce, palmier de canela, chocolate quente com canela, torte de maça com canela, paozinho de canela, bolacha de canela com doce de leite, enz.
Maar laten we niet na te melden dat alleen de “echte” kaneel oorspronkelijk uit Sri Lanka komt en de “valse” of de neppe jammer genoeg nu het meeste gecommercialiseerd wordt. De echte heeft meerdere dunne laagjes opgerolde schors (zoals opgerolde papierstrookjes) om zo het staafje te vormen. De valse daarentegen is hard en heeft slechts één laag. Moeilijk wordt het pas de kwaliteit van het product te kennen als we kaneel in poedervorm kopen. Ik breng alvast een mooie voorraad authentieke canela mee naar Portugal.
Até a próxima vez,
Marieleen
Marieleen is sinds augustus 2019 heerlijk “reformada” en heeft dus tijd (en zin) om elke eerste zaterdag van de maand allerlei ontdekkingen in Coimbra te delen. Plus natuurlijk haar enthousiasme en liefde voor de stad! Volg haar op Instagram voor nog meer foto´s van Coimbra en omgeving. Voor een rondleiding of een bezoek aan de stad aarzel niet haar te contacteren via marieleenb.pt@gmail.com.
Wat een interessante ervaring was Sri Lanka voor jou ! En al die lekkere desserten met kaneel…..Terug gaan in de geschiedenis is altijd spannend ! Nu Terug naar het andere gewone leven ?! groetjes. Paula.