Je hebt ze vast wel eens gezien tijdens een verblijf in Portugal, van die grote, bolle pannen. Of het nou in een leuk winkeltje, bij de supermarkt of in een restaurant was. Sommige restaurants gebruiken ze zelfs als een soort decoratie. Dit zijn cataplanas, kookpotten typerend voor de Algarve! En ze worden nog altijd gebruikt om lokale gerechten mee te maken.
De cataplana is een traditioneel en uniek Portugees culinair gebruiksvoorwerp. Over de oorsprong is maar weinig bekend, er is geen officieel historisch verslag over de vormgeving of het ontstaan. Waarschijnlijk liggen de wortels van de cataplana in de Arabische invloeden uit Noord-Afrika. Deze invloeden hebben de Algarve meer dan vijfhonderd jaar gevormd en zijn vandaag de dag nog steeds duidelijk zichtbaar in de regio.
In Noord-Afrika vinden we een oud gebruiksvoorwerp, dat een vergelijkbaar gebruik kent als dat van de Portugese cataplana. We hebben het dan over de tajine uit Marokko. Hoewel deze traditioneel gemaakt is van klei, zie je dat ook hier maaltijden worden bereid in een gesloten voorwerp. De gerechten worden langzaam gegaard of gestoomd bij lage temperaturen, net als in de cataplana.
De cataplana zoals we die vandaag de dag kennen werd vele decennia geleden voor het eerst geproduceerd in de Algarve. Aanvankelijk werden ze gemaakt van zink, maar al snel begon men koper te gebruiken, zoals ze ook nu nog doen. De cataplanas werden gemaakt door de kopersmeden, meesters in de kunst als het op koper aankwam, iets waar deze regio ooit bekend om stond. Vroeger werd de productie volledig met de hand gedaan, maar dat is tegenwoordig nog zeer zeldzaam. Het ambacht is grotendeels verdwenen. Het is hier en daar echter nog steeds mogelijk om een handgemaakte, traditionele cataplana te kopen. Hier hangt dan wel een aanzienlijk prijskaartje aan.
De pan bestaat eigenlijk uit twee halve holle pannen, die zijn verbonden door een scharnier, met twee afsluitingen aan de zijkant. Hierdoor is het mogelijk om gerechten te bereiden in een hermetisch afgesloten omgeving. Een soort primitieve voorloper van de huidige hogedrukpan. Het gebruik van koper zorgt voor een uitstekende geleidbaarheid van de warmte in de cataplana en geeft het eten een unieke en onvergelijkbare smaak. Ze bestaan in verschillende formaten en vaak heb je de keus tussen glad of ‘gehamerd”.
In de cataplana worden allerlei gerechten bereid. Het meest voorkomende is een gerecht met vis, schaal- en schelpdieren, de “cataplana de marisco”, maar gerechten met kip, vlees en/of groente kunnen ook. Soms worden er aardappelen meegekookt in de pan. Hoewel de cataplana oorspronkelijk uit de Algarve komt, vind je ook in restaurants elders in het land dit gerecht op de menukaart. Wil je zelf aan de slag? Koop dan de eerstvolgende keer als je in Portugal bent een exemplaar. Uiteraard deelde ik al enkele recepten voor deze speciale kookpot, die vind je hier.
Cataplana, heerlijk, een beetje als de franse bouillabaisse maar dan getomateerd en nog veel lekkerder. Moet je gegeten hebben als je in Zalig Algarve bent geweest.
De beste cataplana eet je in Montenegro. Vlak bij het vliegveld. Tussen de localos. Dus geen toeristisch eettentje. Heus . Echt waar. Os Manos is een tovenaar met vis.