Bedden opmaken en de gasten eten voorzetten zijn zulke dagdagelijkse zaken geworden dat we in de B&B, bij wijze van verstrooiing, graag ook wat cultuur brengen die meteen gasten van verschillende nationaliteiten samenbrengt.
Ik vermoed dat de naam Fernando Pessoa al enkele keren de kop heeft opgestoken op één van de diverse pagina’s van deze site. Hij is niet voor niets één van de weinige Portugese dichters wiens werk enorm tot de verbeelding spreekt. Als geen ander wist hij diep binnen te dringen in de ziel van zijn landgenoten met schrijfsels die intussen tot het meest betekenisvolle dichtwerk van de 20ste eeuw gerekend worden.
Pessoa’s voorliefde voor de taal ontstond al op zeer jonge leeftijd. In 1896 emigreerde hij met zijn intussen hertrouwde moeder (zijn vader stierf jong aan tuberculose) en stiefvader João naar Zuid-Afrika, waar die laatste de post van Portugees consul opnam in Durban. In datzelfde jaar arriveerde eveneens Gandhi in die stad. Hij moest echter lange tijd aan boord van zijn schip blijven omdat het in quarantaine geplaatst werd gezien het feit dat de reis in Bombay gestart was, en de bevolking van die haven onder verschillende plagen leed.
Op het nieuwe continent leerde Pessoa de Engelse taal praten en schrijven en maakte er kennis met de werken van o.a. Shakespeare, Edgar Alan Poe, Charles Dickens en William Wordsworth. Wanneer hij op 17-jarige leeftijd alleen naar Lissabon terugkeerde begon hij een studie literatuur die hij echter nooit afmaakte. Het zette hem wel op weg naar zijn schrijverschap. Pessoa was in die zin een opmerkelijk persoon die later naam en faam maakte, maar daartegenover stond zijn schuchtere ingesteldheid als jongeman. Hij liet zich niet graag fotograferen en was onwillig om onbekenden te ontmoeten of plaatsen te bezoeken die hij niet eerder had aangedaan. Hij bleef zijn leven lang een ‘loner’ wiens enige levenspartner de taal was. Zijn isolement noemde hij afwisselend een roeping en zijn lot, naargelang zijn stemming. “Leven is niet noodzakelijk, scheppen daarentegen wel”, zei hij ooit.
Het is jammer dat hij in vele biografieën genoemd wordt als een alcoholist die ’s nachts leefde en werkte aan zijn proza. Als dat al zo zou zijn dan was hij wel een opmerkelijk productief alcoholist want hij waagde zich zowel aan filosofisch als literair werk. Het was pas na zijn dood, (vanaf 1950 ongeveer) dat zijn werken opgemerkt, uitgegeven en vertaald werden. Hij schreef onder verschillende heteroniemen waarvoor hij zijn persoonlijkheid opsplitste. Het kwam zelfs zover dat deze verschillende imaginaire schrijvers elkaars werk beoordeelden en recenseerden! Pessoa was enorm geobsedeerd door astrologie en een aanhanger van het pantheïsme, de levensbeschouwing die ervan uitgaat dat alles en iedereen goddelijk is en die geen beperking kent tot één overheersend goddelijk wezen. Mocht hij geen uitlaatklep als schrijver gevonden hebben dan was het misschien veel slechter met hem afgelopen?
Waarom schrijf ik dit alles en hoe is Pessoa in hemelsnaam verbonden met wat er in ons klein boerengehucht Assumar reilt en zeilt? Wel, op 28 juli organiseerden we hier een poëzieavond waarin het werk van Pessoa centraal stond. De Vlaamse Leen Vermeiren (75) bracht werk van hem en andere wereldse dichters ten gehore voor een gemengd Portugees-Nederlandstalig publiek van vrienden en gasten.
Leen was beroepsmatig lerares woordkunst, en presentatrice bij BRT3 (nu Klara). Ze kwam speciaal naar Portugal wonen om er in Coimbra Portugees te studeren zodat ze haar absolute lievelingsdichter in zijn eigen moedertaal zou leren lezen en begrijpen. Ze is ondertussen al 44 jaar op pad met Pessoa. Toen ze haar voorstellingen aanvatte bestonden die enkel uit Nederlandse teksten, tot iemand haar na een optreden in Gent vroeg; “waarom breng je dit niet in het Portugees?” Het zaadje was geplant en in 1996 begon Leen Portugees te studeren. Op het net vind je o.a. ook interviews van haar met mede dorpsbewoners van het kleine gehucht Corgas dat meer noordelijk verborgen ligt in de serra de Estrela. Ze sprak er o.a. met Antonio de Leite (van de melk) omdat het de enige man in het dorpje was die een koe bezat (waar er anders alleen maar varkens en kippen gehouden worden) en met Manuel ‘meneertje pullover’, die winter en zomer met een warme pullover liep. Vaak vroeg ze of ze hem van de benedenstadje naar hun hogerop gelegen stek kon meenemen met de wagen (quer boleia?) maar daar was hij véél te angstig voor, liever liep hij de vijf km de heuvels te voet op ondanks z’n 92 jarige leeftijd!
Leen haar vocabulaire en beheersing van de taal zijn van een uitzonderlijk niveau. Aan de universiteit volgde ze tot 22 uren colleges in één week tijd waaronder hedendaagse geschiedenis, islamitische kunst en uiteraard een verdiepingscursus Pessoa.
Enige tijd terug nam ze contact met me op. We hadden haar jaren geleden de poëzie voorstelling zien brengen op een naschoolse activiteit toen we beiden nog Portugees studeerden in België. Als dank voor die fantastische avond had ik mijn toenmalige buurvrouw gevraagd om het gedicht “quando vier a primavera” van Pessoa in kalligrafie op een groot blad voor Leen uit te schrijven. Leen is iemand die zo’n mooie stem en uitspraak heeft dat het voor mindere stervelingen zoals ik haast ontluisterend wordt om haar te woord te staan uit angst om haar prachtige zinnelijke woordenstroom te doorbreken zoals een steen een perfect glad wateroppervlak vernietigt.
Naar verluid moet ik die bewuste avond een belofte hebben gemaakt die ze nu herhaalde. “Je zei me toen dat, wanneer je ooit een huis in Portugal zou bezitten, je me wou uitnodigen om mijn voorstelling daar te brengen.” Ik kan het me niet herinneren, maar naar alle waarschijnlijkheid heb ik dat wel gezegd en zodoende lastte Leen een tussenstop in in Assumar tijdens een roadtrip die ze ondernam richting Beja. Wij nodigden snel nog enkele Vlaams-Nederlands sprekende bekenden en vrienden uit, die aangevuld met enkele Portugese gasten, een belangstellend publiek vormden. Het werd een fantastisch mooie avond waarbij Leen afwisselend in beide talen boekfragmenten en poëzie bracht die het publiek konden bekoren. Hoe zij met simpele kleine gebaren, intense blik en korte rustpauzes een verhaal in je hoofd en hart plant is onvoorstelbaar. Het vergde weinig overtuigingskracht om iedereen daarna in het dorpje mee op café te nemen voor een -post voorstelling snack- die bestond uit een stevige hamburger met een frisse pint!
Het is fijn en het geeft heel wat voldoening om deze en andere culturele activiteiten op de –boerenbuiten- te organiseren waarmee we tegelijk onze gasten verrassen die het als een leuk intermezzo zien tijdens hun verblijf. In de komende maanden volgen er nog voorstellingen die raakvlakken hebben op gebied van taal en muziek. Het is geweldig wanneer we merken dat ze onze gasten en invités ook echt raken.
Sinds begin jaren ’90 is Walt Bosmans Portugal liefhebber in hart en ziel. In 2019 verhuisde hij naar het dorpje Assumar in de Alto Alentejo. Samen met echtgenote Hilde baten ze in deze kleine rurale gemeenschap de B&B Assumar Country House uit in een bijna 400 jaar oude herenwoning. Elke maand verhaalt hij over zijn nieuwe ontdekkingen en ontmoetingen in deze wat ‘vergeten’ Portugese uithoek vol overweldigende natuurpracht en authenticiteit. Meer verhalen van hem zijn te vinden op de FB pagina ‘kamers vol liefde’.
