Saudades de Portugal

Op 16 november 2022 is het 100 jaar geleden dat Jose Saramago, Nobelprijswinnaar van Literatuur werd geboren. Dit jaar worden diverse evenementen in Portugal georganiseerd om dit eeuwfeest te vieren. De stichting Jose Saramago die het museumhuis beheert, organiseert diverse culturele activiteiten tot het einde van het jaar. Ik ben in het museum geweest om de tentoonstelling te bezoeken. Het museum is gehuisvest in het Casa dos bicos (het puntenhuis). Als je naar het gebouw kijkt, begrijp je de naam. Dit huis is een rijke archeologische plek met o.a. romeinse overblijfselen en een van de weinig huizen die de aardbeving en tsunami van 1755 heeft overleefd, samen met het gele gebouw ernaast (toen waren er maar vier verdiepingen).

José Saramago zei ooit: “Misschien ben ik geen romanschrijver, maar een essayist die romans schrijft.” In plaats van de kracht van zijn fictie te verminderen, verbreedt het idee van de beschaamde essayist het: een esthetische ervaring, of een taalspel. Zoals Prof. Benet Samuelsson zei in zijn toespraak in Stockholm in 1998: “Het onderscheidende kenmerk van Saramago is tegelijkertijd ironie en empathie, de afstand zonder arrogantie”.

De literaire wereld van José Saramago bestaat uit vier fundamentele elementen: ten eerste de twijfel van de moderne mens om een ​​kritische positie in te nemen over het verleden en tegelijkertijd te leren van het verleden. Ten tweede, de introductie van bovennatuurlijke elementen, dat wil zeggen fantastisch, zonder echter afstand te nemen van de echte wereld. Ten derde, de poging tot een nieuwe taal die haar grafische en punctuele uitdrukking verandert, met respect voor de syntaxis van het gemeenschappelijke verhaal. Eindelijk, de reis niet alleen in de echte wereld, maar ook in de mens door middel van verbeelding. Zeer kritisch over ongelijkheid en sociaal onrecht, de auteur, die een uiterst nederige afkomst had, heeft hard gewerkt om een van de belangrijkste schrijvers te worden. Hij had extreem linkse politieke ideeën en was daarom lid van de communistische partij met connecties in de Sovjet-Unie. Voordat hij eigen romans begonnen te schrijven, vertaalde hij boeken uit het Frans en in het Russisch.

Het meeste bekende boek van Saramago is ‘Memoriaal van het klooster‘ over de  bouw van het Paleis van Mafra, maar mijn favoriete boeken van hem zijn ‘Het jaar van de dood van Ricardo Reis‘ (een ode aan Fernando Pessoa) en het boek ‘Het stenen vlot‘.

Als u in de buurt van Lissabon bent, kunt u een bezoek brengen aan het museum over Jose Saramago. Behalve het archiefmateriaal over zijn werk en leven is er ook een rijke boekhandel met veel edities en vertalingen van zijn boeken. Het zal niet moeilijk zijn om de Nederlandse vertaling te kopen. Met het Memorial van het klooster in handen is er een online literaire route te volgen over dit boek. Vol met tips en historische informatie vertrekt u vanuit Lissabon richting de plaats Mafra waar het boek zich afspeelt.

In dit lustrumjaar zullen diverse activiteiten plaatsvinden rondom het Casa dos Bicos. Om de schrijver te herdenken zijn er hedendaagse geprijsde schrijvers uitgenodigd zoals Leila Slimani, Olga Tokarczuk en natuurlijk diverse Portugese schrijvers zoals Dulce Maria Cardoso en Jose Luis Peixoto. Maar Saramago was een man van cultuur in de brede zin, hij en zijn vrouw Pilar del Rio steunden verschillenden initiatieven zoals muziek en dans en daarom kan ook in herdenkingsprogramma bailado van dialogos niet ontbreken.

Elsa Valente is geboren in Lissabon en al 20 jaar woonachtig in Nederland. Ze werkt in een academische bibliotheek en daarnaast geeft ze privélessen in de Portugese taal. In haar vrije tijd leest ze veel boeken, uiteraard ook in haar moedertaal.