Saudades de Portugal

Eça de Queirós (1845-1900) wordt beschouwd als een van de belangrijkste schrijvers van de Portugese literatuur. Hij heeft een substantieel oeuvre achtergelaten van romans, columns, verhalen en zelfs een misdaadroman (volgens de deskundigen, de eerste van Portugal). Het meest bekende boek van Eça is “os Maias”, omdat hierin de Portugese maatschappij aan het eind van de negentiende eeuw goed wordt beschreven. Ik heb het voor het eerst op de middelbare school gelezen als verplichte literatuur.

Toen vond ik dit boek zwaar en het verhaal was voor mij te dramatisch, een reden om boeken van Eça voor een lange periode te vermijden. Totdat ik een keer met een familielid op bezoek ging bij Casa Tormes, vlakbij het dorpje waar mijn ouders zijn geboren. Hier heb ik het boek “de Stad en de Bergen” gekocht en daarna gelezen. Wat heb ik ervan genoten! Van de humoristische passages, van zijn sarcastische opmerkingen, van het landschap en van de futiele lokale samenleving. Later ben ik meer boeken van zijn hand gaan lezen en heb ik een literaire reis gemaakt rondom Eça de Queirós die ik graag wil delen.

Eça is voor zijn werk als journalist en later als diplomaat op diverse plekken geweest, zowel binnen als buiten Portugal. Zoals wij op de kaart kunnen zien, is bijna in het heel land mogelijk zijn sporen te vinden, maar ik zal me hier beperken tot drie plaatsen: Lissabon, Leiria en Tormes (Baião).

Ik begin in Lissabon; mijn geboorteplaats. Er is zoveel te zien en te beleven in deze stad, genoeg voor een week of meer! Maar wie het kloppende hart van de stad wilt zien, moet naar de heuvel van de Bairro Alto en Chiado gaan en daar staat ook onze Eça, of beter gezegd zijn standbeeld. Lisboa is ook scenario van Os Maias en van het boek Neef Basilio. De sfeer van deze tijd is nog steeds terug te voelen in bepaalde gebouwen en straten, een romantische en inspirerende omgeving. Een van de gebouwen heb ik recent ontdekt, het gebouw van de Círculo Eça de Queiroz. Een besloten literaire club, maar ze geven rondleidingen en ik raad aan er één aan te vragen, vooral om de leeszaal en de bibliotheek te mogen zien.

Copyright: Manuelvbotelho

Círculo Eça de Queiroz

In Centro de Portugal is er een oud stadje, Leiria, met een prachtig kasteel. Eça heeft hier zijn eerste baan als gemeentebestuurder gehad. Hij woonde in het centrum en daar heeft hij het eerste boek van de literaire realisme in Portugal geschreven over de intriges in de kerk, o crime do padre Amaro. Leiria is lang niet zo groot zoals Lissabon, het centrum is in een dag te zien, maar ik zou toch zeker een paar dagen blijven om alle musea, het kasteel en de liefelijke hoekjes van de stad te ontdekken. In het gebied van Leiria zijn er ook mooie stranden en termen zoals in Monte Real.

Copyright: Concierge.2C

Eça is in het noorden van Portugal geboren en daar voelde hij zich ook het meest thuis, in het mistige Porto of in de bergen. Het boek Stad en de bergen speelt zich af tussen de stad Parijs, waar hij ook heeft gewerkt, en de bergen bij de  rivier Douro in Portugal. Het verschil tussen de beide plaatsen was toen enorm en dat heeft Eça heel mooi kunnen schetsen. Eça betreurde de economische en geestelijke armoede van Portugal en dit drukte hij uit met sarcasme dat in dit boek zeer aanwezig is. Hij erfde een huis in de bergen en zijn persoonlijke ervaring gebruikte hij voor een roman, echter het huis bestaat dus wel degelijk en is door zijn erfgenamen gemaakt tot de huisvesting van een stichting die zijn oeuvre promoot. A Casa Tormes ligt aan de oevers van de Douro waar ook de Port wijn wordt gemaakt. Het landschap is hier schitterend en het huis heeft een bedwelmend uitzicht over de rivier. In het museum/huis worden culturele activiteiten georganiseerd en je kunt er ook daadwerkelijk een heerlijk wijntje kopen. Mijn advies is hier voor een week te overnachten en dan vandaaruit de regio verder te gaan verkennen.

Er zijn diverse typische, charmante huizen waar je kunt overnachten, in het huis van Tormes zelf of bijvoorbeeld in  Quinta das Quintãs of Casa de Sequeiros. In het geval van een lang verblijf zou ik ook met de auto de route van de oudste monumenten in Portugal gaan volgen, de Rota do Romanico. Een van die monumenten staat in een dorpje Ancede dicht bij Tormes, een klooster dat duizend jaar oud is en volgens de geschiedenis een plek waar het plan voor de landverovering van Portugal is geschreven en bedacht. Voor de mensen die geen auto willen rijden in de bochten van deze bergen (de snelweg komt niet tot hier), is er de optie per trein. Het treinstation van de treinlijn vanuit Porto is Aregos. Het huismuseum Tormes organiseert dagactiviteiten voor mensen die met de trein willen komen.

Tot slot wil ik hiermee wat informatie van het vertaalde werk van Eça delen. Ik heb in huis bijna alle vertalingen, maar deze zijn niet meer zo gemakkelijk te vinden, wellicht nog op de tweedehands online markt of misschien in een bibliotheek. Het Portugese instituut voor het boek, archief en bibliotheken DGLAB houdt een database van vertalingen van Portugese literatuur bij en volgens hun gegevens zijn er zeven romans vertaald.

In de oorspronkelijke geschreven taal zijn er digitale versies beschikbaar bijvoorbeeld bij de digitale bibliotheek Gutenberg. Leesbare versies in het Portugees van zijn boeken zijn niet allemaal vrij gemaakt door de uitgevers, wel zijn er een paar boeken in de catalogus aanwezig van het project Adamastor voor de verspreiding van de Portugese literatuur in de vorm van Ebooks.

Elsa Valente is geboren in Lissabon en al 20 jaar woonachtig in Nederland. Ze werkt in een academische bibliotheek en daarnaast geeft ze privélessen in de Portugese taal. In haar vrije tijd leest ze veel boeken, uiteraard ook in haar moedertaal.