Saudades de Portugal

Portugal is een van de belangrijkste landen die kurk produceert, wel 60% wereldwijd. We kennen dit product in vele variaties. Als kurkvloer, onderzetters in allerlei vormen en maten, als isolatiemateriaal, in wijn en andere dranken flessenkurken. In de bouwwereld wordt het als isolatiemateriaal gebruikt. Ook in de toeristische sector wordt het gebruikt voor snuisterijen. Zelfs in de mode industrie wordt het gebruikt in schoenen/zolen en tassen. Saillant detail, in 2014 heeft Lady Gaga een jurk van kurk gedragen tijdens een ArtRave in Lissabon waarbij zij de fusie liet zien tussen mode en kunst. De jurk werd ontworpen door een Portugese Designer gebaseerd op de kunstwerken van Gustav Klimt.

Het Portugese bedrijf/onderneming Corticeira Amorim speelt een rol in het leveren van kurk voor de NASA en de ESA. Die kurk is zelfs gebruikt bij Apollo XI, die de eerste maanlanding op zijn naam heeft staan. En hier houdt het niet op want de wereld beroemde surfer uit Hawai, Garrett MacNamara, die de hoogste golven van de wereld heeft gesurft, heeft een surfplank helemaal van kurk gemaakt. En dit jaar is er een super project van start gegaan, nl 600m2 oppervlakte aan kurkbekleding op Mars als onderdeel van een wereldwijde marketing campagne met als vertegenwoordiger ervan de ex-astronaut, Scott Kelly.

De kurkeik (Quercus Suber) is een eikenboom-soort van de napjesdragerfamilie (beuken, kastanje). De bast is het oogstbare deel van de boom. De schors is grijzig en erg ribbelig. Eikels zijn als het ware de vrucht van deze bijzondere eik. In het Portugees heet de boom: sobreiro. De kurk-bast kan om de 9-10 jaar geoogst worden. Een kurkeik die niet ‘geoogst’ wordt daar groeit dan een tweede laag over de eerste heen en zo verder, wat de conditie van de boom heel erg kan aantasten. De kurkbast groeit van binnen naar buiten.

Afhankelijk van de temperatuur in de winter zijn de bladeren groen of bruin of vallen zelfs uit/af. De bovenkant van het blad is glad en de onderkant heeft fijne haartjes. Hij kan temperaturen aan van ongeveer -20 graden. Maar in het  mediterrane komt dat zelden voor, tenzij meer naar het Noorden van Portugal, maar daar zal je deze kurkeik niet zo snel aantreffen.

Om deze boom te kunnen ‘oogsten’ vereist enig specialisme, niet iedereen kan zomaar de bast van de stam verwijderen. Men moet een bedreven kurkeik-kapper zijn, want zij kunnen de bast verwijderen zonder schade aan de stam/boom aan te brengen. Als er schade ontstaat dan kan een kurkeik eraan dood gaan. Zo sterk en stoer als de boom er uitziet, zo kwetsbaar hij is. De kurk is bleekbruin of bleekgrijs. En na het ‘ontkurken’ ziet de stam er roodbruin uit. Het oogsten gebeurt in de late lente, begin zomer. Want door de hoge temperaturen laat de bast los van de stam en is droger, wat de kans op schade helpt beperken.

De allereerste keer dat de ‘sobreiro’ geoogst wordt, heet het virgem (maagdelijke kurk), net als bij de eerste persing van de olijfolie bijvoorbeeld. Ze kunnen 150 tot 200 jaar oud worden. Ze kunnen pas na 25 jaar voor het eerst geoogst worden. Vanaf dat de eerste oogst begint, heeft een boom in zijn hele leven 15-17 oogstbeurten gekend. Eén boom kan per oogst wel 40-60 kilo aan kurk opleveren.

Weetje: O sobreira assubiador, de fluitende kurkeik, heeft de mondiale prijs gewonnen in 2018 als de oudste kurkeik ter wereld te zijn. Hij is 235 jaar oud en leverde meer kilo aan kurk op in 1 jaar dan vele andere kurkeiken. Namelijk in 1991 leverde deze ene boom 1200 kilo aan kurk op wat meer dan 100.000 kurkendoppen/kurken gaf. Zijn naam Assubiador heeft hij gekregen doordat er vele vogels op zijn takken verpoosden. In de oudheid werd al kurk gebruikt door de Romeinen en de Egyptenaren.

Terwijl ik deze blog aan het schrijven ben, check ik of de porco preto, porco iberico/’ zwarte varken’ , de eikels/bolotos van de sobreiro eet en jawel… Dit is het varkensras dat alleen eikels eet en in het wild mag loslopen. Waar de jamon iberico/presunto vandaan komt. Alleen nu snap ik eindelijk ook het verschil tussen een Azinheira en een Sobreiro. Een Azinheira is een eikenboom gericht op het oogsten van de eikels en de Sobreiro is eikenboom waarvan de oogst om de kurk gaat.