Saudades de Portugal

Het is weer bijna zover: Valentijnsdag. Tenzij je op een afgelegen eiland woont heb je het zeker al gemerkt, de gekte is overal losgebarsten. Veertien februari wordt beschouwd als officiële dag van de liefde, maar waar komt het feest eigenlijk vandaan? Wel, kort samengevat, niemand die het weet want over Sint Valentijn is geen enkele concrete informatie beschikbaar. Sommigen hebben het over christelijke martelaren, anderen vallen terug op verschillende mythen en legendes en volgens nog anderen dankt het zijn ontstaan aan Geoffry Chaucer (auteur van de Canterbury Tales) die het in één van zijn gedichten had over “Want dit was op Sint Valentijnsdag – Als elke vogel daar zijn maatje komt kiezen…”. Overigens, in 1969 besloot de katholieke kerk om, bij gebrek aan enig biografisch gegeven, 14 februari niet langer meer als naamdag van Sint Valentijn te vieren.

Eeuwenlang was Valentijnsdag een gelegenheid om kaarten naar geliefden te sturen, een traditie die vooral in Engeland en Frankrijk bestond maar die later ook naar de Verenigde Staten overwaaide. Dit doet ook echter ook denken aan de Portugese Lenços dos Namorados, een traditie afkomstig uit de regio’s Minho, Alentejo en de Azoren. Liefdesboodschappen werden in vers geborduurd op zakdoeken en het was een poëtisch en artistiek middel voor jonge vrouwen van huwbare leeftijd om een verklaring van intieme liefde aan te bieden aan de jongeman van hun dromen. Overigens, en dit ter zijde, het Portugese koningshuis was in de 14de eeuw het decor voor het onsterfelijk mooi liefdesverhaal van Pedro en Inês. Het koppel wordt ook wel eens de ‘Romeo en Julia’ van Portugal genoemd, maar bedenk dan wel dat Shakespeare pas 250 jaar later met zijn story ten tonele verscheen.

Alcobaça, keramiekroute: ‘Puro Amor’ – ©Geta VC

De laatste decennia is dit alles, vooral om commerciële redenen, zowat wereldwijd geëvolueerd naar het geven van geschenken, onder de meest diverse vormen, iets waar ook Portugal niet aan ontsnapt is. Deze link naar de Portugese tradities wordt afgesloten met een muzikale noot. Het nummer Dois Namorados (Twee Geliefden) van Luísa Sobral vertelt het waargebeurd verhaal van twee jeugdvrienden die elkaar uit het oog verloren en na 68 jaar opnieuw ontmoeten, verliefd worden en op hun 85ste een koppel geliefden vormen. Dit brengt mij eigenlijk bij de echte reden van deze column, namelijk een persoonlijke selectie van Muzikale Hoogtepunten voor Portugese Valentino’s die mij in de loop der jaren zijn bijgebleven.

Om te beginnen het nummer dat best bekend is, om de eenvoudige reden dat Salvador Sobral er vijf jaar geleden internationaal mee scoorde op het Eurovisie Songfestival. Amar pelos dois (Liefhebben voor twee) werd geschreven door voormelde Luísa Sobral, de zus van, en gaat eigenlijk over een verloren liefde en de smeekbede van de afgewezen partner. De link naar de videoclip, tekst en vertaling vindt u hier.

Haja o Que Houver is een nummer van Madredeus, zeer poëtisch gebracht en met een typisch eenvoudige tekst, kort samengevat: Wat er ook gebeurt, ik ben hier en wacht op jou, kom terug liefste, ik wacht hier al zo lang, ver van jou en krijg het steeds moeilijker… De kristallen stem van Teresa Salgueiro lift het geheel bovendien naar een erg romantisch niveau (videoclip met Portugese tekst).

De uitvoering van Madredeus dateert uit 1997, maar later kwam er ook een cover van Diogo Piçarra die een jonger publiek zeker zal aanspreken (videoclip met Engelse vertaling).

Anda comigo ver os aviões is een nummer van Os Azeitonas, met de populaire toenmalige vocalist Miguel Araújo. Het mag hier zeker niet ontbreken met een fragment als dit: “Schat, je weet hoe graag ik jou zie / Hoeveel ik van je hou / En ik mag hier doodvallen / Als ik je niet op een dag naar Amerika breng / Of Amerika naar jou breng”. Bovendien bestaat er deze mooie versie met de al even populaire António Zambujo, die enkele jaren terug, samen met Araújo in concert, 28 keer de Coliseus in Porto en Lissabon uitverkocht. Niemand deed hen dat ooit voor.

Een apart verhaal werd vorig jaar geschreven door de pianist/componist Júlio Resende. Hij maakte van de lockdown gebruik om extra te gaan componeren en opende online een Winkel van Muzikale Geschenken. Het idee was om op de Dag der Geliefden een origineel geschenk aan te bieden, onder de vorm van een unieke uitvoering op piano van zijn of haar lievelingsnummer. Alles op video met een persoonlijke boodschap van de muzikant aan beide geliefden. Hoe het met de winkel verder is gelopen weet ik niet. Wat ik wel weet is dat Resende net voordien de plaat Júlio Resende Fado Jazz Ensemble had uitgebracht, waarop hij fado en jazz samenbrengt. Op die plaat staat slechts één gezongen nummer, maar wat voor eentje. Op tekst van Júlio brengt fadozangeres Lina Rodrigues het pakkende Profecia waarin het gaat over mysterie, tragiek en hoop in de liefde. Lina is deel van het Lina_Raül Refree project, dat met fado hetzelfde doet als Refree voordien deed met flamenco en de Spaanse zangeres Rosália (die ondertussen wereldberoemd is geworden), namelijk traditionele fado en modernistische muziek samenbrengen. Trouwens, het Portugese duo gaat in maart touren door de Lage Landen met een reeks van zes concerten op diverse locaties

Laat me toe nu eventjes Portugal aan de Lage Landen te linken. Fernando Lameirinhas moest met zijn familie in 1959 Portugal ontvluchten en kwam via België (waar hij samen met zijn broer wereldhits scoorde als het duo Jess & James) in Nederland terecht. Hij werkte tientallen jaren samen met zowat alle belangrijke Belgische en Nederlandse muzikanten en is momenteel, op zijn 78ste, aan zijn afscheidstournee bezig. Samen met Peter Slager van Bløf schreef hij het nummer Abraça-me/Omhels me dan. Zij brengen het hier live, samen met Régis Gizavo, Jacqueline Govaert en het Metropole Orkest.

Trovante is een rockgroep die in de jaren 80 de successen opstapelde. In 1987 kwam het album Terra Firme uit met daarop het nummer Perdidamente dat een echte klassieker werd, op tekst van Florbela Espanca (1894-1930). Deze grootheid uit de Portugese literatuur schreef in haar korte, dramatische leven gevoelige en vaak wanhopige teksten die uitermate geschikt zijn voor musici. Getuige daarvan het boek met cd O Fado dat twee jaar terug verscheen en waarop zowat alle grote namen uit de fado te horen zijn. In Perdidamente heeft ze het over liefde en legt uit dat houden van iemand boven alles en nog wat staat. “Poëet zijn …. is de wereld terugbrengen tot één schreeuw / is van jou houden, zoveel, hopeloos / Het is jij die ziel, bloed en leven bent in mij / En dit al zingend zeggen aan iedereen”. Luís Represas was de zanger van Trovante en ging na de split voor een solo carrière. Hij maakte samen met fadozanger Ricardo Ribeiro deze erg mooie versie.

Dan nu een hele lading ineens. Fausto Bordalo Dias is zowat mijn favoriete singer songwriter in Portugal en bracht in 2007 een verzamelplaat uit, 18 canções de amor e mais uma de ressentido protesto (18 liefdesliedjes en één wrokkige protestsong). Daarop staat bijvoorbeeld het nummer En tenho um fraquinho por ti (Ik heb een zwak voor jou), waaruit dit fragment: “ik hou van jouw valsspelen / van jouw spitse grap / van jouw speelse pointe / van jouw respectloosheid / van jouw vrolijke kant / van jouw geestige trek / met andere warme woorden / ik heb een zwak voor jou”.

Tot zover mijn selectie die uiteraard zeer subjectief is. Als u een objectief zicht wil op wat de Portugezen als mooie liefdesliedjes ervaren, dan kan dit. In 2018 ging de EU van start met de stemmingen voor het eerste liedjesboek van de Europese Unie, uitgaande van het idee: ”De 27 landen binnen de EU weten zeer weinig over elkaar. Het met elkaar delen van nationale muzikale schatten lijkt een directe manier om elkaar wat beter te leren kennen”. Muziekliefhebbers van de verschillende lidstaten mochten de nominaties voor hun nationaal ‘songbook’ kiezen in zes verschillende categorieën waaronder ook liefdesliedjes.

De tien Portugese genomineerden in deze categorie waren:

• Amar Pelos Dois – (Letra e Música: Luísa Sobral)
• Perdidamente – (Letra: Florbela Espanca /Música: João Gil)
• A Paixão – (Letra: Carlos Tê / Música: Rui Veloso)
• Bairro do Amor – (Letra e Música: Jorge Palma)
• Barco Negro – (Letra: David Mourão Ferreira / Música: Caco Velos e Piratini, Amália Rodrigues)
• A noite passada – (Letra e Música: Sérgio Godinho)
• Só gosto de ti – (Letra e Música: Pedro Ayres Magalhães, Heróis do Mar)
• Canção do engate – (Letra e Música: António Variações)
• A flor de verde pinho – (Letra: Manuel Alegre / Música: José Niza) Carlos do Carmo

• Vinte anos – (Letra e Música: José Cid)

Leiria, Fonte dos Namorados – ©Threeohsix

Straatdecoratie in Óbidos – ©Greta VC

Lieve lezer, lezeres, ik wens iedereen een idyllische Dag van de Liefde en denk nu niet dat je hiervoor niet in aanmerking komt. Uit de toename van het aantal Valentijnskaarten dat de winkels uit vliegt, blijkt dat Valentijnsdag steeds vaker ook gebruikt wordt als teken van appreciatie voor de vriendschap en genegenheid van vrienden en familie. Of zoals Jùlio Resende van het hogergenoemd winkeltje het stelt: “Liefde kent geen grenzen, net als de muziek”. Feliz Dia de São Valentim.

Al een dikke twintig jaar verblijft Geert Brabant jaarlijks een aantal keer in Portugal. Het land, maar vooral zijn inwoners, hebben hem al die tijd echt gepassioneerd. Als ware muziekliefhebber ging hij ook steeds dieper graven in de Portugese muziek scene, wat ondertussen al resulteerde in een paar lezingen hierover (‘Wat als…fado niet bestond’ en ‘Fado in de Lage Landen’). Muziek verbindt immers mensen.