Saudades de Portugal

Port heeft op één of andere manier nog steeds een beetje een stoffig imago. Het wordt vaak gezien als een drankje dat je pas drinkt als je op leeftijd bent. Onzin, vind ik, dus ik neem altijd een fles mee als ik uit Portugal kom. Hartstikke lekker bij een stukje kaas (of chocolade), zeker nu de dagen kort en koud zijn. Maar wat is port nu precies? Ik beantwoord vandaag zes vragen.

Waar wordt port gemaakt?

Port is een soort wijn, die uitsluitend gemaakt wordt van druiven uit de wijnstreek Douro. De Douro is een rivier in het noorden van Portugal, die van Porto naar Spanje stroomt. Hoe meer je langs de Douro naar het oosten gaat, hoe meer wijnranken je onderweg zult zien. De druiven worden verbouwd op gevaarlijk steile hellingen, waarop een soort traptreden in de rotsige grond zijn gemaakt.

Als de druiven rijp zijn worden ze geplukt en kan er port van worden gemaakt. De portwijn wordt getransporteerd naar de stad Vila Nova da Gaia, waar het rijpingsproces kan beginnen in de portkelders van de verschillende merken. Hier wordt de port echt op smaak gebracht. Het transport vond vroeger plaats op de boten, rabelos,  die je nu nog in de Douro ziet liggen, maar tegenwoordig komen de vaten aan over de weg.

In het Portugees heet port “Vinho do Porto”, oftewel wijn uit de stad Porto. Officieel ligt de port dus opgeslagen in Vila Nova da Gaia, de stad aan de zuidoever van de Douro, maar dat ligt direct tegenover Porto. Als je in Porto langs de Douro wandelt kijk je uit op de grote witte pakhuizen met oranje daken waar de port wordt bewaard en gerijpt.

Hoe is port ontstaan?

Het ontstaan van Port wijn is enigszins controversieel. Je zult meestal horen dat het komt doordat de Engelsen brandewijn toevoegden aan de Portugese wijn die zij naar Engeland verscheepten, om te voorkomen dat de wijn zou verzuren. Dit zou gebeurd zijn in de zeventiende eeuw, toen Portugal en Engeland een handelsverbond sloten rond textiel en wijn. De Portugezen zelf zijn niet altijd zo scheutig met die theorie. Het proces om port te maken zou al veel eerder bekend zijn, zelfs al in de tijd van de Ontdekkingsreizen, toen ook de wijn lang bewaard diende te worden.

Waarom zijn er zoveel Engelse merken?

Het handelsverbond in de zeventiende eeuw tussen Portugal en Engeland zorgde voor vele Engelse producenten. De productie en handel van portwijn was aanvankelijk totaal in Engelse handen en werd geregeld vanuit Porto en Vila Nova da Gaia. Dat verklaart waarom zoveel bekende porthuizen een Engelse naam hebben, zoals Taylor, Croft en Graham.

Het was echter de Duitser Christian Kopke die als eerste de Portugese wijn uit de Douro regio exporteerde naar het buitenland. Het merk Kopke bestaat nog altijd, maar is inmiddels in Portugese handen. Gelukkig hebben meer Portugezen voet aan de grond gekregen in de porthandel. Eén van de bekendste Portugese porthuizen is Ferreira, liefkozend ‘Ferreirinha’ genoemd.

Wat is het verschil tussen port en wijn?

Het grote verschil tussen port en gewone wijnen is het feit dat de vergisting van wijn niet wordt voltooid. Deze wordt al stopgezet in een vroeg stadium (twee of drie dagen na de inleiding), door toevoeging van aguardente vínica gemaakt van druiven (ongeveer 77 alcohol). De portwijn is een van nature zoete wijn aangezien het natuurlijk suikergehalte van de druiven niet volledig wordt omgezet in alcohol. Ook is hij sterker dan de normale wijnen, met een alcoholpercentage tussen de 19 en 22 procent.

Daarnaast zijn het dus de unieke omstandigheden van de Douro vallei en de druiven die daar groeien die de exclusieve smaak van de port bepalen. Het klimaat, de grond en de kwaliteit van de druif zijn van groot belang. De productie staat onder zeer strenge controle en de beste wijnproevers zijn betrokken bij het beoordelen van de wijn.

Welke soorten port zijn er?

Net als bij andere wijnen kan de smaak van de port variëren afhankelijk van de kwaliteit van de druiven in een bepaalde oogst. Daarnaast worden er verschillende soorten gemaakt door ze korter of langer te laten rijpen. Een “Ruby” is een jonge port die in grote houten vaten wordt opgeslagen. Hierdoor behoudt hij zijn donkere kleur en is de smaak fruitig. Een “Tawny” wordt opgeslagen in kleinere houten vaten, waardoor er meer contact is met de wanden van het vat. Deze variant wordt langer gerijpt, waardoor er meer tijd is om te oxideren. Hierdoor verdwijnt de volle donkere kleur en wordt hij naarmate hij langer rijpt steeds lichter en en verandert de smaak van fruitig naar vol en meer karamel/noot-achtig.

Een “Colheita” is een Tawny port, die is gemaakt van druiven van een specifiek en goed oogstjaar. Hier krijg je dus een hoge kwaliteit. Een “Vintage” duidt eveneens op goede kwaliteit, want dat is een port die is gemaakt van druiven van een zogenaamd vintage oogstjaar. Ieder jaar wordt de oogst beoordeeld en als de druiven van exceptionele kwaliteit zijn kan het portwijn instituut dat jaar uitroepen tot vintage jaar.

Behalve de port die van rode druiven wordt gemaakt, is er ook de witte port en sinds 2009 zelfs ook de rosé variant. Ook wordt hij niet meer alleen puur geschonken, maar steeds vaker ook gebruikt in cocktails en mix drankjes. De term portonic, witte port met tonic, is niet zo bekend als de gin-tonic, maar hoor je (vooral in Portugal) toch steeds vaker.

Waar proef en koop je port?

De allerleukste plek om port te proeven is natuurlijk langs de Douro. In Vila Nova da Gaia of Porto kun je deelnemen aan verschillende portproeverijen. Hier en hier lees je er meer over! Maar ook in de vallei, kan je bij de wijnboerderijen volop proeven. Combineer dat bijvoorbeeld met de autoroute die je hier vindt. De oudste port die ik ooit dronk was een tachtig jaar oude. Vloeibaar fluweel op je tong, zo lekker! Maar dat was een eenmalig experiment. Zo’n fles kan ik zelf echt niet betalen…

De laatste twee keer dat ik in de Algarve was mocht ik meegenieten van een Colheita uit 1974. Ook deze is heerlijk, maar niet voor ieders budget (boven de 100 euro per fles). Gelukkig zijn er ook volop opties om goedkoper port te kopen. En daar hoef je niet voor naar Portugal! Alle Nederlandse slijterijen en supermarkten verkopen port. Zelfs bij de Aldi kan je een fijne fles kopen van tien of soms zelfs twintig jaar oud.