In januari ben ik deze serie begonnen met “Fado Português”. Die titel verwees naar het onderwerp van de reeks, de Portugese Fado, maar het is ook een bestaande Fado. En in de maanden daarna heb ik steeds weer een bestaand en min of meer toepasselijk nummer als titel gebruikt. Tot nu toe… Aan het eind van het jaar is Fado Holandês een mooie tegenhanger van de Fado Português aan het begin, maar er bestaat voor zover ik weet geen lied dat zo heet. En eigenlijk dekt het de lading ook niet, want deze aflevering gaat niet over de Nederlandse Fado. Het gaat nog steeds over de Portugese Fado, maar dan in Nederland.
Dat er in Nederland een redelijk bloeiende fadocultuur bestaat is te danken enerzijds aan de Nederlanders die, zoals ik, de Fado ontdekten tijdens een bezoek aan Portugal, en anderzijds aan de Portugezen die bereid zijn hun muziek hier ten gehore te brengen. Er wonen best veel Portugezen in Nederland, sommigen van hen zijn muzikant, en één daarvan is een echte fadista: Maria de Fátima. In Lissabon was ze vanaf haar twaalfde al een ster, winnares van de Grande Noite de Fado, en werd geleefd door haar muzikale carrière. Totdat ze vanaf haar 21ste een nieuwe start maakte, met Amsterdam als uitvalsbasis.
Mónica Triga was ook een Portugese fadista in Nederland. Misschien moet ik Daisy Correia ook hier noemen, ook al is ze maar half Portugees, en in Nederland geboren en getogen. Allebei helaas niet meer actief. En er zijn meer Portugese muzikanten die in Nederland wonen en werken, en ook wanneer de Fado niet hun genre is blijkt toch vaak dat er een vleug (of meer) in hun werk terug te vinden is. Ik denk dan bijvoorbeeld aan Fernando Lameirinhas, of Emanuel Pessanha. En natuurlijk Magda Mendes. In haar concerten komt haar eigen werk op de eerste plaats: wel Portugees maar geen Fado, en ook dat vindt waardering in Nederland, getuige de Gouden Notenkraker die ze in 2018 won. Maar vooral: ze leert en stimuleert mensen die het leuk vinden (Fado) te zingen. Hier zingt ze trouwens wel een fado, ééntje die we al eerder tegenkwamen, maar met een ongebruikelijke begeleiding.
En dan zijn er de Portugezen die niet in Nederland wonen, maar hier wel komen optreden. Grote sterren zoals Camané en Mariza in de Doelen of in het Concertgebouw, wat minder bekende namen in kleinere theaters – bij mij in de buurt bijvoorbeeld Korzo of Op Hodenpijl. En zo kun je dus in Lissabon met een fadista aan de praat raken, en dan herinneringen aan haar Nederlandse tournee te horen krijgen (is ons twee keer overkomen – in beide gevallen positieve herinneringen)
En Cristina Branco. Geen enkele Portugese fadista heeft zo vaak in Nederland op een podium (groot of klein) gestaan als zij. Of zoveel betekent voor de populariteit van de Fado hier. Ze was al wereldberoemd in Nederland – of in ieder geval in Amsterdam en omstreken – toen haar carrière in haar thuisland nog op gang moest komen. Haar eerste CD was een liveoptreden in Amsterdam!
De wet van vraag en aanbod: al die concerten zouden hier niet gegeven worden als er niet ook genoeg mensen waren die ernaar kwamen luisteren. Er wonen best veel Portugezen in Nederland, en veel daarvan zijn geen muzikant, maar ze komen wel naar die concerten. Toch zijn ze nog een minderheid. De meeste bezoekers zijn Nederlanders die ook van Fado houden.
Waarom de Fado juist bij Nederlanders populair is? Zijn we echt bijzonder in dat opzicht? Japanners houden ook enorm veel van Fado. En degene die mij deze vraag stelde is zelf een Zweed, die zelfs in Lissabon is gaan wonen uit liefde voor de Fado!
Maar dát Nederlanders van Fado houden is een feit, en het is ook niet nieuw. Een eeuw geleden al ontdekte ‘onze’ Slauerhoff Lissabon en de Fado, en verwerkte die ervaring in zijn gedichten. En de roem van Cristina Branco, juist in Nederland, is mede aan hem te danken: een paar jaar na die eerste live-CD maakte ze er één met Fado-vertalingen van zijn gedichten. Het lied hierboven is daar één van. De combinatie Branco/Slauerhoff heeft vervolgens sterk bijgedragen aan de populariteit van de Fado in Nederland. Maar het gaat verder terug: in een eerder artikel heb ik ook al verteld hoe Amália de Fado verspreidde in de hele wereld. Ook in Nederland. Eddy Christiani zong al in de jaren vijftig April in Portugal, een vertaling van Amália’s Coimbra. En dit hebben we ook aan Amália te danken.
Voor Eddy Christiani en Lenny Kuhr was/is de Fado nog een uitstapje, maar inmiddels zijn er ook echte Nederlandse fadistas, al is het op bescheiden schaal. De bijzonderste daarvan is wat mij betreft Hendriktje Ruiter, omdat zij niet in Nederland voor een Nederlands publiek bleef zingen, maar een fadista ging worden zoals het hoort, in Lissabon, van onderaf, in de simpelste tasca’s, tussen de Portugezen.
En zo maakt zij de cirkel rond…
Dit moet me nog wel van het hart: de bloei van de Fado in Nederland die ik hier beschrijf is eigenlijk een fantoom. Overal waar ik “is” schrijf zou het eigenlijk “was” moeten zijn, want de pandemie heeft veel kapot gemaakt, en ook al is die nu goeddeels voorbij, het herstel is, met name in de culturele sector, moeizaam en tijdrovend. Maar we mogen hopen, want de liefde, ook de liefde voor de Fado, overwint alles.
Tenslotte, om de titel van dit stuk nog een beetje te rechtvaardigen, toch nog een soort Fado Holandês. Wel een Portugese fado (herken je hem?) maar in het Nederlands gezongen.
Geerten was al bijna 40 toen hij voor het eerst in Portugal kwam. Ondanks deze late start ontwikkelde zich bij hem toch een ernstige vorm van lusomanie. Tegenwoordig (tijdens de pandemie even wat minder, natuurlijk) komt hij er meerdere keren per jaar, meestal in Lissabon, “para comer peixe e ouvir o Fado…
Beste Manuela,
heel kort: bedankt voor je reactie: van wie is amsterdam huilt en zijn er meer voorbeelden van door hollanders geschreven en / of gecomponeerde fado’s? Ik woon zelf in leiden en daar weten ze niets over fado’s – ook niet op de universiteit.
Met vr. gr
hendrik th van asselt
Magda Mendes. Waar zij vandaan komt weet ik niet maar haar vader woont in Tomar waar hij een olijvenboomgaard heeft.
Ik ken Magda persoonlijk van de Braziliaanse Choroschool in Rotterdam waar zij zanglessen geeft in Braziliaanse choro muziek . In het filmpje is de man in rood overhemd te zien Dat is de directeur van de choro school , Marijn van der Linden , een hotemetoot op de cavaquinho en gitaar en zelfs heel bekend in Brazilië.
Magda zingt ook veel Brazilaans repertoire onder andere met Marijn .
Met fado zelf heb ik niet veel maar ben wel fan van de fado uit Coimbra die altijd door mannelijke studenten gezongen en gespeeld wordt.
Leuk bedacht FADO HOLANDES, maar die fado bestaat echt. Het is een nummer dat speciaal voor fadista Daisy Correia is geschreven. Dit door twee bekende Portugese componisten Amelia Muge en Jose da Ponte (Jose’s laatste geschreven nummer voordat hij stierf), beiden fan van Daisy.
Het nummer geeft weer dat de fado ook uit Nederland kan komen. https://www.youtube.com/watch?v=AbewfBb8Buc&t=15s
Ook is voor Daisy Fado sem Lisboa (fado zonder Lissabon) geschreven. Fado kan ook ergens anders geboren worden en is niet minder dan de fado uit Lissabon.
Beiden sluit op je onderwerp aan nml. er is buiten Portugal zoveel moois aan fado o.a. Fado Holandes !
Groet,
Manuela Correia
Ai, daar had ik toch mijn huiswerk beter moeten doen. Die CD van Daisy staat nota bene gewoon bij mij in de kast!
Bedankt voor de correctie.
Geweldig dat je fado holandes kent en haar CD in de kast hebt.
Heel leuk stuk, alleen had ik wel iets meer willen weten over Lenny Kuhr, is zij veel in portugal geweest en heeft ze daar ook gezongen als fadista? Bovendien zeggen insiders wel eens dat Andre Hazes en zijn hele Jordaan ook de fado hebben bestudeerd, maar dat geloof ik eigenlijk niet.
hendrik th van asselt
http://www.hendrik-art.com
Hallo Hendrik,
Ik ken Lenny persoonlijk en ken haar liefde voor de fado. Toen ze na het overlijden van Herman Pieter de Boer hem een hommage bracht, vroeg ze Daisy Correia http://www.daisycorreia.com om een paar fados te zingen. Dit omdat Herman een grote fan van de fado en Amalia was. Het nummer Fadista is geschreven nadat hij een optreden van Amalia in Nederland had gezien. Is trouwens de enige keer dat hij Amalia heeft zien optreden.
Over Lenny, na het winnen van het Songfestival is zij vaak in Portugal geweest om daar voor de tv op te treden en telkens bracht ze haar liefde voor de fado naar voren. Zij voelt de fado en zoals zij zegt alles wat ik zing is eigenlijk fado. Het nummer Fadista is de titel van haar CD met haar eigen fados. Maar ook vertalingen van fados zoals Cancao do Mar en Uma casa Portuguesa, wat Daisy toen ook zong bij de hommage aan Herman Pieter. https://www.youtube.com/watch?v=6Er1ldYUHTs
Over Hazes, hij was een fado fan of hij het bestudeerd heeft dat weet ik niet. Hij zong natuurlijk smartlappen en dat zij fados eigenlijk ook. Het lied Amsterdam huilt wordt als een echte fado gezien, ik weet niet of je dat nummer kent: https://www.youtube.com/watch?v=h8ZvU2j1IvA
Mocht je nog meer willen weten (ik geef voorlichting over de fado), kun je me contacten.
Groet,
Manuela Correia